«۷۵۵» برای مرد و زن مستحب است پیش از نمازهای یومیه اذان و اقامه بگویند، اما احتیاط مستحب این است که اقامه ترک نشود، مخصوصاً در نماز صبح و مغرب و برای کسی که به جماعت نماز نمی‌خواند. ولی پیش از نماز عید فطر و قربان، مستحب است سه مرتبه بگویند: «اَلصّلاة»؛ و همچنین برای اینکه به دیگران اعلام شود که وقت نماز داخل شده است، استحباب اذان بعید نیست؛ و گفتن اذان و اقامه در غیر این موارد به قصد ورود در شرع حرام است.
«۷۵۶» مستحب است در گوش راست بچه‌ای که به دنیا آمده اذان و در گوش چپش اقامه بگویند.
«۷۵۷» اذان هیجده جمله است:
«اللّه اَکبَر» چهار مرتبه؛ «اَشْهَدُ اَنْ لااِلهَ اِلاَّ اللّه»؛ «اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللّه»؛ «حَی عَلَی الصَّلاة»؛ «حَی عَلَی الفَلاح»؛ «حَی عَلی خَیرِ الْعَمَل»؛ «اللّه اَکبَر»؛ «لا اِلهَ اِلاَّ اللّه» هر یک دو مرتبه.
و اقامه هفده جمله است؛ یعنی دو مرتبه «اللّه اکبر» از اول اذان و یک مرتبه «لااِلهَ الاَّ اللّه» از آخر آن کم می‌شود، و بعد از گفتن «حَی عَلی خَیرِ الْعَمَل» باید دو مرتبه «قَدْ قامَتِ الصَّلاة» اضافه نمود.
«۷۵۸» بعید نیست مستحب بودن اقرار به ولایت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب علیه‌السلام در اذان مستحبی، در صورتی که به نیت مطلوب بودن گفته شود، به عبارات مختلفی که در «نهایه» و «فقیه» و «احتجاج» نقل شده است که «اَنَّ عَلِیاً وَلِی اللّه» و یا «عَلِیٌ اَمیرُ المُؤمِنین» و یا به عبارت «اَشْهَدُ اَنَّ عَلِیاً وَلِی اللّه» باشد، و اما اقرار به ولایت اگرچه در غیر اذان باشد خوب است، پس احتیاج به دلیل مخصوص ندارد؛ و کامل‌ترین عبارتی که در اینجا گفته می‌شود آن است که اقرار به خلیفه بودن یا وصی بودن حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام و ائمه طاهرین علیهم‌السلام در آن باشد.
«۷۵۹» در پنج نماز، اذان ساقط می‌شود:
اول. نماز عصر روز جمعه در صورتی که با نماز جمعه با هم خوانده شود.
دوم. نماز عصر روز عرفه که روز نهم ذی‌حجه است، در صورتی که با نماز ظهر جمع شود.
سوم. نماز عشای شب عید قربان، برای کسی که در مشعرالحرام باشد در صورتی که با نماز مغرب جمع شود و بنابر احتیاط در این سه صورت که گفته شد باید اصلاً اذان نگویند نه اینکه مستحب نباشد و گفتن آن بی‌اشکال باشد؛ ولی در جایی که نماز عصر را با نماز ظهر با هم می‌خوانند خوب است برای نماز عصر اذان گفته نشود.
چهارم. نماز عصر و عشای زن مستحاضه.
پنجم. نماز عصر و عشای کسی که نمی‌تواند از بیرون آمدن بول و غائط خودداری کند. و در این پنج نماز در صورتی اذان ساقط می‌شود که با نماز قبلی فاصله نداشته باشد، یا فاصله کمی بین آنها باشد و اگر فاصله پیدا کرد یا نافله بین آنها خوانده شد، بنابر اظهر اذان گفتن به استحباب خود باقی است.
«۷۶۰» اگر برای نماز جماعتی اذان و اقامه گفته باشند، کسی که با آن جماعت نماز می‌خواند، می‌تواند برای نماز خود اذان و اقامه نگوید.
«۷۶۱» اگر برای خواندن نماز جماعت به مسجد رود و ببیند جماعت تمام شده، تا وقتی که صف‌ها به‌هم نخورده و جمعیت متفرق نشده، بنابر اظهر لازم نیست برای نماز خود اذان و اقامه بگوید، در صورتی که برای جماعت اذان و اقامه گفته شده باشد.
«۷۶۲» در جایی که عده‌ای مشغول نماز جماعتند، یا نماز آنان تازه تمام شده و صف‌ها به‌هم نخورده است، اگر انسان بخواهد فُرادی (به‌تنهایی) یا با جماعت دیگری که بر پا شده نماز بخواند، با سه شرط اذان و اقامه از او ساقط می‌شود، بنابر اظهر: اول آنکه برای آن نماز، اذان و اقامه گفته باشند؛ دوم آنکه نماز جماعت باطل نباشد؛ سوم آنکه نماز او و نماز جماعت در یک مکان باشد و بنابر احتیاط باید طوری باشد که ملحق به صف بشود، پس اگر نماز جماعت داخل مسجد باشد و او بخواهد در بام مسجد نماز بخواند، مستحب است اذان و اقامه بگوید.
«۷۶۳» کسی که اذان و اقامه دیگری را می‌شنود مستحب است هرقسمتی را که می‌شنود، بگوید، ولی از «حَی عَلَی الصَلاة» تا «حَی عَلی خَیرِ العَمل» را به جای هر کدام «لا حَوْلَ وَ لاقُوَّةَ اِلاّ بِاللّه الْعَلِی الْعَظِیم» می‌گوید.
«۷۶۴» کسی که اذان و اقامه دیگری را شنیده، چه با او گفته باشد یا نه، می‌تواند برای نماز خود اذان و اقامه نگوید.
«۷۶۵» اقامه باید بعد از اذان گفته شود و اگر قبل از اذان بگویند صحیح نیست.
«۷۶۶» اگر کلمات اذان و اقامه را بدون ترتیب بگوید، مثلاً «حَی عَلَی الْفَلاح» را پیش از «حَی عَلَی الصَّلاة» بگوید، باید از جایی که ترتیب به‌هم خورده، دوباره بگوید.
«۷۶۷» بنابر احتیاط باید بین اذان و اقامه فاصله ندهد و اگر بین آنها به‌قدری فاصله دهد که اذانی را که گفته اذان این اقامه حساب نشود، مستحب است دوباره اذان و اقامه را بگوید؛ و نیز اگر بین اذان و اقامه و نماز به قدری فاصله دهد که اذان و اقامه آن نماز حساب نشود، مستحب است دوباره برای آن نماز، اذان و اقامه بگوید.
«۷۶۸» اذان و اقامه باید بنابر احتیاط به عربی صحیح گفته شود، بلکه لزوم آن خالی از وجه نیست؛ پس اگر به عربی غلط بگوید، اگرچه معنی را تغییر ندهد؛ یا به جای حرفی حرف دیگر بگوید یا مثلاً ترجمۀ آنها را به فارسی بگوید، صحیح نیست.
«۷۶۹» اذان و اقامه باید بعد از داخل شدن وقت نماز گفته شود و اگر عمداً یا از روی فراموشی پیش از وقت بگوید، باطل است؛ مگر برای اینکه مردم مهیّا برای نماز شوند و یا کارهای خود را رها کنند، که بعید نیست یک اذان قبلاً گفته شود ـ اگر مردم را به اشتباه نیندازد ـ و بعد اذان دیگری برای نماز گفته شود.
«۷۷۰» اگر کسی اذان و اقامه را فراموش کرد و بعد از رکوع یادش آمد، برای درک آنها نمی‌تواند نماز را قطع کند؛ ولی اگر قبل از رکوع یادش آمد، مستحب است به قصد تحصیل ثواب اذان و اقامه نماز را قطع کند و بعد از اذان و اقامه نماز را از سر بگیرد؛ و اگر فقط اذان را به‌تنهایی فراموش کرده، بنابر اظهر قطع نماز جایز نیست، و اگر فقط اقامه را فراموش کرده، جواز قطع نماز خالی از وجه نیست، اگرچه خلاف احتیاط است.
«۷۷۱» اگر پیش از گفتن اقامه شک کند که اذان گفته یا نه، باید اذان را بگوید، ولی اگر مشغول اقامه شود و شک کند که اذان گفته یا نه، گفتن اذان لازم نیست.
«۷۷۲» اگر در بین اذان یا اقامه، پیش از آنکه قسمتی را بگوید شک کند که قسمت پیش از آن را گفته یا نه، باید قسمتی را که در گفتن آن شک کرده بگوید، ولی اگر در حال گفتن قسمتی از اذان یا اقامه شک کند جملۀ قبلی را گفته یا نه، بعید نیست گفتن آن لازم نباشد.
«۷۷۳» مستحب است انسان در موقع گفتن اذان، رو به قبله بایستد و با وضو یا غسل باشد. ولی در اقامه بنابر احوط با وضو یا غسل بودن شرط است؛ و در اذانی که برای اعلام داخل شدن وقت است مستحب است جای بلندی بایستد و دست‌ها را به گوش بگذارد و صدا را بلند نماید و بِکِشد و بین جمله‌های اذان کمی فاصله دهد و بین آنها حرف نزند.
«۷۷۴» مستحب است بدن انسان در موقع گفتن اقامه آرام باشد و آن را از اذان آهسته‌تر بگوید و بین جمله‌های آن کمتر از اذان فاصله دهد، ولی جمله‌ها را به هم نچسباند، و به خلاف اذان که با تأنّی گفته می‌شود اقامه را سریع‌تر بگوید.
«۷۷۵» مستحب است بین اذان و اقامه ـ در غیر نماز مغرب ـ دو رکعت نماز بخواند و در صورت نخواندن نافله قدری بنشیند یا سجده نماید یا قدمی بردارد؛ و در مغرب کافی است قدری ساکت شود یا قدمی بردارد؛ و حرف زدن بین اذان و اقامه نماز صبح، اگر ذکر نباشد مکروه است.
«۷۷۶» مستحب است کسی را که برای گفتن اذان معیّن می‌کنند، عادل و بینا و وقت‌شناس باشد یا اینکه راهنما داشته باشد؛ و صدایش بلند باشد و اذان را در جای بلند بگوید.
«۷۷۷» مؤذّن در مقابل اذان گفتن بنابر احتیاط واجب نباید مزد بگیرد و امّا چیزی که عنوان مزد ندارد، جایز است، مثل ارتزاق از بیت‌المال و یا موقوفه‌ای که از درآمد آن برای مؤذّن سهمی در نظر گرفته شده است.
