مطلب ششم: مردم چگونه از امامی که غایب است و او را نمی‌بینند، بهره‌‎مند می‌شوند؟

مردم چگونه از امامی که غایب است و او را نمی‎بینند، بهره‎مند می‎شوند؟ اگر هدف از وجود امام علیه‌السلام این است که برای امت امامت کند و مردم از او تبعیّت کنند، آیا این هدف به وسیله امامی که از چشم‎ها غایب است، قابل تحقّق است؟ به‎طور کلی وجود حضرت عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف و غیبت ایشان چه منافع و بهره‎هایی در بر دارد؟ وقتی آن حضرت عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف غایب و در خفا است و با مردم ارتباط دیداری و شنیداری ندارد و محل رجوع سؤالات مردم نیست، وجه نیاز به وجود ایشان چیست؟ به عبارت دیگر، فلسفه غیبت چیست؟

مسأله غیبت، از مهم‎ترین اسرار الهی است و قرار نیست لزوماً حقیقت و حکمت اسرار الهی برای بندگان فاش شود و ما نمی‎توانیم تمام زوایای این مسأله را کشف کنیم. ما کجا و فهمیدن سرّ غیبت کجا! اهل زمین چگونه می‎توانند از اسرار آسمان باخبر شوند؟ از این‎رو، هنگامی که عبداللّه بن فضل هاشمی از امام صادق علیه‌السلام درباره سرّ غیبت می‎پرسد، ایشان می‎فرماید:

«لَمْ يُؤْذَنْ لَنَا فِي‏ كَشْفِهِ‏ لَكُم‏»^١ (به ما اجازه داده نشده است که سرّ آن را برای شما آشکار کنیم).

سبحان‌اللّه! این چه امر عظیمی است که خداوند سبحان به اولیای مکرّم خود اجازه نمی‎دهد که سرّ آن را برای ما بازگو کنند؟ عجیب‎تر آن‎که آن حضرت عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف به ما وعده می‎دهد که حقیقت امر برای ما آشکار خواهد شد، اما این آشکارسازی تنها بعد از ظهور خواهد بود: «لايَنْكَشِفُ إِلَّا بَعْدَ ظُهُورِه‏» (کشف نمی‎شود، جز بعد از ظهور ایشان). گویی به دلیل نبود ظرفیت تحمل آن، قبل از ظهور آن حضرت عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف امکان بیان آن نیست.

پیش‎تر به حدیث امام رضا علیه‌السلام خطاب به دعبل اشاره کردیم که می‎فرماید:

«أَنَّ النَّبِيَّ صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم قِيلَ لَهُ يَا رسول‎اللّه مَتَى يَخْرُجُ الْقَائِمُ مِنْ ذُرِّيَّتِكَ قَالَ مَثَلُهُ مَثَلُ السَّاعَةِ «لايُجَلِّيها لِوَقْتِها إِلَّا هُوَ» اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ «ثَقُلَتْ فِی السَّمواتِ وَ الْأَرْضِ لاتَأْتِيكُمْ إِلَّا بَغْتَةً»^٢ (به پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم گفته شد ای رسول خدا! فرزند قائم شما کی خروج می‎کند؟ حضرت فرمود: مَثَل او همانند قیامت است که جز در وقتش، از سوی خداوند آشکار نشود. بر آسمان‎ها و زمین گران است. جز ناگهانی به سراغتان نیاید).

 بنابراین، امر غیبت همانند امور آخرت است که امیرالمؤمنین علیه‌السلام درباره آن‎ها می‎فرماید:

«كُلُّ شَيْ‏ءٍ مِنَ الآخِرَةِ عِيَانُهُ‏ أَعْظَمُ‏ مِنْ‏ سَمَاعِه‏»^٣ (هر چیزی از آخرت، دیدنش بزرگ‎تر از شنیدنش است).

پس ما چگونه به معرفت سرّ غیبت و حقیقت و حکمت آن ره توانیم برد؟

مسأله غیبت، از مهم‎ترین اسرار الهی است و قرار نیست لزوماً حقیقت و حکمت اسرار الهی برای بندگان فاش شود و ما نمی‎توانیم تمام زوایای این مسأله را کشف کنیم. ما کجا و فهمیدن سرّ غیبت کجا! اهل زمین چگونه می‎توانند از اسرار آسمان باخبر شوند؟ از این‎رو، هنگامی که عبداللّه بن فضل هاشمی از امام صادق علیه‌السلام درباره سرّ غیبت می‎پرسد، ایشان می‎فرماید:

«لَمْ يُؤْذَنْ لَنَا فِي‏ كَشْفِهِ‏ لَكُم‏» (به ما اجازه داده نشده است که سرّ آن را برای شما آشکار کنیم).

امام صادق علیه‌السلام در پایان کلام خود در جواب عبداللّه بن فضل هاشمی، به نکته‎ای اشاره می‎فرماید که حکایت از حقیقتی عظیم دارد. اینک تمام این روایت شریف را مرور می‎کنیم:

«عَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ الْفَضْلِ الْهَاشِمِيِّ قَالَ سَمِعْتُ الصَّادِقَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ يَقُولُ‏ إِنَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَيْبَةً لَا بُدَّ مِنْهَا يَرْتَابُ فِيهَا كُلُّ مُبْطِلٍ فَقُلْتُ وَ لِمَ جُعِلْتُ فِدَاكَ قَالَ لِأَمْرٍ لَمْ يُؤْذَنْ لَنَا فِي كَشْفِهِ لَكُمْ‏ قُلْتُ فَمَا وَجْهُ الْحِكْمَةِ فِي غَيْبَتِهِ قَالَ وَجْهُ الْحِكْمَةِ فِي غَيْبَتِهِ وَجْهُ الْحِكْمَةِ فِي غَيْبَاتِ مَنْ تَقَدَّمَهُ مِنْ حُجَجِ اللَّهِ تَعَالَى ذِكْرُهُ إِنَّ وَجْهَ الْحِكْمَةِ فِي ذَلِكَ لايَنْكَشِفُ إِلَّا بَعْدَ ظُهُورِهِ كَمَا لَمْ يَنْكَشِفْ وَجْهُ الْحِكْمَةِ فِيمَا أَتَاهُ الْخَضِرُ مِنْ خَرْقِ السَّفِينَةِ وَ قَتْلِ الْغُلَامِ وَ إِقَامَةِ الْجِدَارِ لِمُوسَى إِلَى وَقْتِ افْتِرَاقِهِمَا يَا ابْنَ الْفَضْلِ إِنَّ هَذَا الْأَمْرَ أَمْرٌ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ تَعَالَى وَ سِرٌّ مِنْ سِرِّ اللَّهِ وَ غَيْبٌ‏ مِنْ‏ غَيْبِ‏ اللَّهِ‏ وَ مَتَى عَلِمْنَا أَنَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ حَكِيمٌ صَدَّقْنَا بِأَنَّ أَفْعَالَهُ كُلَّهَا حِكْمَةٌ وَ إِنْ كَانَ وَجْهُهَا غَيْرَ مُنْكَشِفٍ»^۴ (از عبداللّه بن فضل هاشمی نقل شده است که شنیدم امام صادق علیه‌السلام می‎فرماید: صاحب این امر را غیبتی است که چاره‎ای از آن نیست و هر باطل‎جویی در این غیبت، به تردید خواهد افتاد. پس گفتم: فدایتان بشوم، چرا؟ فرمود: به دلیل امری که اجازه آشکار کردن آن به ما داده نشده است. گفتم: پس وجه حکمت در غیبت ایشان چیست؟ فرمود: وجه حکمت در غیبت او، همان وجه حکمت در غیبت سایر حجت‎های الهی پیش از اوست. همانا وجه حکمت غیبت او، تنها پس از ظهورش آشکار می‎شود؛ همان‎گونه که وجه حکمت کارهایی که حضرت خضر علیه‌السلام انجام داد _ و کشتی را سوراخ کرد و نوجوان را کشت و دیوار را بر پا کرد _، برای حضرت موسی علیه‌السلام کشف نشد، تا این‎که زمان جدایی آنان فرا رسید. ای ابن فضل! این مسأله، امری از امرهای خدا و سرّی از اسرار خدا و غیبی از غیب‎های خداست. هنگامی که دانستیم خدای عز و جل حکیم است، تصدیق می‎کنیم که افعال او جملگی حکمت است؛ هرچند وجه آن برای ما آشکار نباشد).

پس بنگرید در این جمله حضرت علیه‌السلام که غیبت را سرّی از اسرار خدا و غیبی از غیب‎های خداوند می‎شمارد. ما را چه به غواصی در ژرفای این دریای عمیق، بلکه ما را چه به نزدیک شدن به آن؟! بنابراین، بر ماست که منتظر وعده الهی باشیم که خداوند هرگز خلف وعده نمی‎نماید.

با این حال ما می توانیم معارفی کلی و آموزه هایی آشکار درباره این واقعه بزرگ به‌دست بیاوریم. در این  باره در روایات اهل بیت علیهم‌السلام مثالی مطرح شده که بسیار دقیق است و ظرافت‎های فراوانی دارد و کلید فهم پاسخ این سؤال است و چه بسا بهترین و روشنگرترین مثال در پاسخ به این پرسش باشد. در روایت، مسأله بهره‎مندی مردم از امام زمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف در زمان غیبت به بهره‎مند شدن از خورشیدی تشبیه گردیده که در پس ابرها مخفی شده است.

آن‎گاه که جابر‌بن‌عبداللّه انصاری از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم درباره اولی‎الامر سؤال می‎کند، حضرت صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم در پایان به ذکر امام عصر عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف می‎پردازد و می‎فرماید:

«ذَاكَ الَّذِي يَفْتَحُ اللَّهُ تَعَالَى ذِكْرُهُ عَلَى يَدَيْهِ مَشَارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغَارِبَهَا ذَاكَ الَّذِي يَغِيبُ‏ عَنْ‏ شِيعَتِهِ‏ وَ أَوْلِيَائِهِ غَيْبَةً لايَثْبُتُ فِيهَا عَلَى الْقَوْلِ بِإِمَامَتِهِ إِلَّا مَنِ امْتَحَنَ اللَّهُ قَلْبَهُ لِلْإِيمَان‏» (او کسی است که خداوند متعال به دست او شرق و غرب زمین را می‎گشاید. او کسی است که از شیعیان و دوستان خود غایب می‎شود. در این غیبت، جز کسانی که خداوند قلب آن‎ها را برای ایمان امتحان کرده است، کسی بر قول به امامت او باقی نمی‎ماند).

در اینجا جابر می‎گوید: ای رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم! آیا شیعیان از غیبت او نفعی هم می‎برند؟

 حضرت در پاسخ می‎فرماید:

«إِي وَ الَّذِي بَعَثَنِي بِالنُّبُوَّةِ إِنَّهُمْ يَسْتَضِيئُونَ بِنُورِهِ وَ يَنْتَفِعُونَ بِوَلَايَتِهِ فِي غَيْبَتِهِ كَانْتِفَاعِ النَّاسِ بِالشَّمْسِ وَ إِنْ تَجَلَّلَهَا سَحَابٌ يَا جَابِرُ هَذَا مِنْ مَكْنُونِ سِرِّ اللَّهِ وَ مَخْزُونِ عِلْمِهِ فَاكْتُمْهُ إِلَّا عَنْ أَهْلِه‏»^۵ (آری؛ قسم به خدایی که مرا به نبوت مبعوث کرد، آن‎ها به نور وجود او نورانی می‎گردند و از ولایت او در زمان غیبتش بهره می‎برند؛ آن‎چنان که مردم از خورشید بهره‎مند می‎شوند، حتی اگر ابر آن را پوشانده باشد. ای جابر! این از اسرار مخفی خداوند و از گنجینه علم اوست، پس آن را جز از اهلش، کتمان کن).

در روایت دیگری نیز چنین آمده است:

«قَالَ سُلَيْمَانُ فَقُلْتُ لِلصَّادِقِ علیه‌السلام فَكَيْفَ يَنْتَفِعُ‏ النَّاسُ‏ بِالْحُجَّةِ الْغایب الْمَسْتُورِ قَالَ كَمَا يَنْتَفِعُونَ بِالشَّمْسِ إِذَا سَتَرَهَا السَّحَابُ»^۶ (سلیمان گفت از امام صادق علیه‌السلام پرسیدم که مردم چگونه از حجت غایب و پوشیده بهره‎مند می‎شوند؟ حضرت فرمود: همان‎طور که از خورشید، وقتی که ابر آن را پوشانده است، بهره‎ می‎برند).

«أَنَّ النَّبِيَّ صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم قِيلَ لَهُ يَا رسول‎اللّه مَتَى يَخْرُجُ الْقَائِمُ مِنْ ذُرِّيَّتِكَ قَالَ مَثَلُهُ مَثَلُ السَّاعَةِ «لايُجَلِّيها لِوَقْتِها إِلَّا هُوَ» اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ «ثَقُلَتْ فِی السَّمواتِ وَ الْأَرْضِ لاتَأْتِيكُمْ إِلَّا بَغْتَةً»^٢ (به پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم گفته شد ای رسول خدا! فرزند قائم شما کی خروج می‎کند؟ حضرت فرمود: مَثَل او همانند قیامت است که جز در وقتش، از سوی خداوند آشکار نشود. بر آسمان‎ها و زمین گران است. جز ناگهانی به سراغتان نیاید).

در این مثال، جهات حکمت متعددی وجود دارد و رمزهایی در آن نهفته است که انسان‎ها جز به‎تدریج و مرحله به مرحله، به آن واقف نمی‎شوند. اوّلین چیزی که ذهن‎ها از مثال خورشیدِ پوشانده‎شده با ابر می‎فهمند، این است که مقداری از نور خورشید با وجود ابر، همچنان باقی مانده؛ یعنی ابر گرچه خورشید را پوشانده است، اما روز را تبدیل به شب نمی‎نماید و مردم همچنان احساس می‎کنند که در روز هستند. نکته بعدی که ذهن متوجه آن می‎شود، بهره بردن انسان از حرارت خورشید در طول روز و نیز تفاوت دمای روز و شب است، که همه آن را حس می‎کنند. سپس انسان به آثار مخفی‎تر خورشید پشت ابر پی می‎برد؛ مانند رشد گیاهان، بقای حیات آن‎ها، بقای حیوانات و... . در نهایت، انسان متوجه ارتباط عمیق‎تر زمین و خورشید می‎شود، زیرا اساساً زمین بدون خورشید، یک لحظه هم باقی نخواهد ماند؛ پس حتی اگر فرض کنیم ابرهای سیاه و متراکم چنان جلوی خورشید را بگیرند که روز را تبدیل به شب کنند، باز هم آنچه کره زمین را در مدار خود نگه می‎دارد، خورشید است.

بنابراین، با همین مثال ساده اما شگفت‎انگیز، می‎توانیم سایر روایاتی را نیز که درباره شأن امام معصوم و حجت خداوند بر روی زمین وجود دارد، بفهمیم. در روایات بسیاری از اهل بیت علیهم‌السلام که تمام شیعیان آن‎ها را شنیده‎اند، آمده است که حجت خداوند، قوام زمین است و اگر زمین بدون امام باشد، تمام اهلش را در خود فرو می‎برد.

محدثان شیعه در کتب حدیثی خود، باب ویژه‎ای به این عقیده شیعی و معرفت استوار اختصاص داده‎اند. از این رو، در کتاب‎های كافی، بصائر، الإمامة، الغيبة، كمال الدین، علل الشرائع و الدلائل و مانند آن‎ها، باب هایی با عنوان «باب أنّ الأرض لاتخلو من حجّةٍ» (باب این‎که زمین خالی از حجت نمی‎شود) یا «باب أنّ الأرض لو بقيت بغير إمامٍ لساخت» (باب این‎که اگر زمین بدون امام بماند، اهلش را فرو می‎برد) مشاهده می‎شود. در روایت پیش‎گفته از سلیمان اعمش نیز که در آن تشبیه امام علیه‌السلام به خورشید مطرح شده بود، می‎بینیم که امام صادق علیه‌السلام تعابیری عالی در اشاره به این مطلب ذکر می‎کند و می‎فرماید:

«لَوْ لَا مَا فِی الْأَرْضِ مِنَّا لَسَاخَتْ‏ بِأَهْلِهَا» (اگر از ما کسی در زمین نبود، زمین اهل خود را فرو می‎برد).

همچنین در روایت نعمانی نیز آمده است:

«وَ لَوْ خَلَتِ الْأَرْضُ سَاعَةً وَاحِدَةً مِنْ حُجَّةٍ لِلَّهِ لَسَاخَتْ‏ بِأَهْلِهَا وَ لَكِنَّ الْحُجَّةَ يَعْرِفُ النَّاسَ وَ لَا يَعْرِفُونَهُ كَمَا كَانَ يُوسُفُ يَعْرِفُ النَّاسَ‏ وَ هُمْ لَهُ مُنْكِرُون‏»^٧ (اگر زمین یک لحظه از حجت خدا خالی شود، اهل خود را فرو می‎بلعد. با این حال، حجت خدا مردم را می‎شناسد، اما مردم او را نمی‎شناسند؛ همان‎طور که یوسف علیه‌السلام مردم را می‎شناخت، ولی آن‎ها او را نمی‎شناختند).

چنان‎که پیش‎تر گفتیم، شیعه گزاره‎های عقیدتی پراکنده در میان مسلمانان را در یک چهارچوب و نظام مشخص قرار می‎دهد، که اجزای آن همگی با هم مرتبط هستند. از این رو، یک شیعه تنها به وجود شب قدر و نزول هر ساله ملائکه در این شب، بدون این‎که بفهمد این نزول ملائکه بر چه کسی است، قانع نمی‎شود. حدیث ثقلین، شب قدر را همچون حلقه وصلی میان قرآن و عترت علیهم‌السلام قرار می‎دهد؛ تا جایی که وقتی در روایت سؤال می‎شود که آیا شب قدر تنها در گذشته بود یا این‎که هر سال تکرار می‎شود، امام صادق علیه‌السلام می‎فرماید:

«لَوْ رُفِعَتْ‏ لَيْلَةُ الْقَدْرِ لَرُفِعَ الْقُرْآن‏»^٨ (اگر شب قدر برداشته شود، قرآن برداشته می‎شود).

بنابر این، کم‎کم متوجه می‎شویم که وجود امام علیه‌السلام برای حفظ نظام هستی ضروری است؛ به نحوی که این ارتباط ضروری از ارتباطات ظاهری اجتماعی بین مردم بسیار بلندمرتبه‎تر و عمیق‎تر است. جایگاه تکوینی که امام علیه‌السلام در عالم هستی دارد، به نحوی است که انسان‎ها و بلکه تمام مخلوقات، در هستیِ خود وابسته به او هستند و این امری نیست که منوط به ظهور یا غیبت امام باشد. پس کسی که معرفت به امام علیه‌السلام داشته باشد و بداند که او واسطه فیض الهی و سبب اتصال مُلک به ملکوت است، اصلاً چنین سؤالی برایش پیش نمی‎آید؛ و این مطلبی است که در روایات متعدد به آن اشاره کرده اند.آری، امام علیه‌السلام سبب اتصال زمین و عالم مُلک به آسمان و عالم ملکوت است: «السَّبَبُ‏ الْمُتَّصِلُ‏ بَيْنَ الْأَرْضِ وَ السَّمَاء».

به عبارت دیگر، فلسفه وجود امام، مشتمل بر یک قدر متیقّنی است که نه غیبتی آن را از بین می برد و نه ظهوری آن را تقویت می‎کند، و آن این است که وجود مبارک امام عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف سبب حفظ نظام هستی است و فواید دیگر که برای وجود امام ذکر می‎شود، اموری است که موجب کامل شدن بهره انسان‎ها از امام می‎گردد، نه این‎که حکمت وجود امام عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف و فواید امامت در آن‎ها منحصر باشد. با این حال، ما در این نوشتار به بیان اجمالی از این حقیقت عظیم اکتفا می‎کنیم و به سراغ فایده و یا فواید ملموس‎تری می‎رویم که هر کسی می‎تواند آن را در درون و پیرامون خود حس کند، تا زیبایی و لطافت مثالی که امام معصوم علیه‌السلام فرمود و امام غایب از چشم‎ها را به خورشید غایب‎شده پشت ابر تشبیه کرد، بیشتر آشکار شود.

واضح‎ترین چیزی که هر انسانی از این مثال در می‎یابد، تفاوت حال دو شخص است: یکی از آن‎ها همچون گمشده‎ای است که برای خود پدری نمی‎شناسد و یا یتیمی که می‎داند پدرش مرده است؛ و دیگری شخصی که می‎داند پدرش زنده است و او را بدون ابهام می‎شناسد و نیز می‎داند که پدرش هیچ کوتاهی و اهمالی در محافظت از وی نمی‎کند و از حالش باخبر است، اما ارتباط دیداری با او برایش ممکن نیست. آیا این دو شخص در سبک زندگی و حالاتی که دارند، یکسان هستند؟

این را می‎توان با نظر به یک شخص سنی فهمید که اعتقاد دارد مهدی این امت، قطعاً در آینده ظهور خواهد کرد، اما اکنون زنده و موجود نیست. چنین کسی نسبت به حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف چه حالی دارد و آیا این شخص اساساً توانسته است پیوندی روحی با آن حضرت برقرار کند؟ این را مقایسه کنید با حال شخص شیعه که هر صبح و شب برای حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف دعا نموده و با او مناجات می‎نماید و به کمترین مناسبت و با دیدن هر گونه علامتی، انتظار قیام آن حضرت عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف را دارد و در سختی و رفاه، سلامت و بیماری، عافیت و بلا، به وسیله آن حضرت عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف به خداوند متوسل می‎شود. چنین کسی وقتی از امام خود می‎شنود که ما شما را فراموش نمی‎کنیم، چگونه می تواند امامش را از یاد ببرد؟ حال چنین کسی قابل توصیف نیست؛ وقتی به یاد توقیعات شریف حضرت عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف می‎افتد که می‎فرماید:

 «إِنَّا غَيْرُ مُهْمَلِينَ‏ لِمُرَاعَاتِكُمْ‏ وَ لَا نَاسِينَ لِذِكْرِكُم‏»^٩ (ما در مراقبت از شما کوتاهی نکرده و یاد شما را فراموش نمی‎کنیم)؛

 «وَ لَوْ أَنَّ أَشْيَاعَنَا وَفَّقَهُمْ اللَّهُ لِطَاعَتِهِ عَلَى‏ اجْتِمَاعٍ‏ مِنَ‏ الْقُلُوبِ فِی الْوَفَاءِ بِالْعَهْدِ عَلَيْهِمْ لَمَا تَأَخَّرَ عَنْهُمُ الْيُمْنُ بِلِقَائِنَا وَ لَتَعَجَّلَتْ لَهُمُ السَّعَادَةُ بِمُشَاهَدَتِنَا عَلَى حَقِّ الْمَعْرِفَةِ وَ صِدْقِهَا مِنْهُمْ بِنَا فَمَا يَحْبِسُنَا عَنْهُمْ إِلَّا مَا يَتَّصِلُ بِنَا مِمَّا نَكْرَهُهُ وَ لَا نُؤْثِرُهُ مِنْهُمْ‏ وَ اللَّهُ الْمُسْتَعانُ‏»^١٠ (اگر شیعیان ما _ که خداوند در طاعت خود موفقشان بدارد _ در وفای به پیمانشان یک‌دل می شدند، مبارکی زیارت ما برایشان به تأخیر نمی افتاد و سعادت دیدار ما با معرفت حقیقی و راستین، برایشان پیشی می گرفت؛ پس آنان را از ما محروم نمی‎کند، مگر آنچه از ایشان به ما می رسد و آن را ناپسند می دانیم و ما توقع انجام این کارها را از آنان نداریم).

چنین شخصی هرگز خود را گمشده و بدون سرپرست نمی‎بیند، و اعتقاد دارد که هیچ پدیده‎ای در اسلام نیست؛ مگر این‎که در ارتباط با حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف است. بنابراین، شیعه حال روحی خاصی دارد وقتی به حج خانه خدا می‎رود و در مواقف حج وقوف می‎نماید و در عرفات دعا می‎کند و به مشاهد مشرّفه می‎رود؛ همچنین هنگامی که شب قدر را احیا می‎گیرد، قرآن قرائت می‎کند و در فهم معانی و تفاسیر آن می‎کوشد؛ و نیز در هزاران عمل دینی دیگری که انجام می‎دهد و می‎داند که نه تنها امامش بر تمام اعمال او واقف است، بلکه در بسیاری از این مواقف حاضر است!

در روایت نعمانی نیز آمده است:

«وَ لَوْ خَلَتِ الْأَرْضُ سَاعَةً وَاحِدَةً مِنْ حُجَّةٍ لِلَّهِ لَسَاخَتْ‏ بِأَهْلِهَا وَ لَكِنَّ الْحُجَّةَ يَعْرِفُ النَّاسَ وَ لَا يَعْرِفُونَهُ كَمَا كَانَ يُوسُفُ يَعْرِفُ النَّاسَ‏ وَ هُمْ لَهُ مُنْكِرُون‏»^٧ (اگر زمین یک لحظه از حجت خدا خالی شود، اهل خود را فرو می‎بلعد. با این حال، حجت خدا مردم را می‎شناسد، اما مردم او را نمی‎شناسند؛ همان‎طور که یوسف علیه‌السلام مردم را می‎شناخت، ولی آن‎ها او را نمی‎شناختند).

اگر کسی به شیعیان بگوید که چرا امام تو ظاهر نمی‎شود و به مردم پاسخ نمی‎دهد و آن‎ها را رهبری نمی‎کند، با این‎که خداوند او را برای این کار قرار داده است، جواب می‎دهد که آیا فرقی بین ظالم و مظلوم نیست؟ او در همین مخفی بودن و در غیبت داشتنش مظلوم است و خداوند به وسیله پدران معصومش علیهم‌السلام حجت را بر مردم تمام کرد؛ چرا که آن‎ها همواره در میان بسیاری از مردم مطرود و مظلوم بودند و سرانجام کشته شدند. پس اگر امام زمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف هم ظهور نماید، تا زمانی که حال مردم تغییر نکند، همان وضعیّت پدران معصوم خود را خواهد داشت؛ چرا که خداوند می‎فرماید:

«إِنَّ اللَّهَ لايُغَيِّرُ ما بِقَوْمٍ‏ حَتَّى يُغَيِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِم‏»^١١ (خداوند وضعیّت قومی را تغییر نمی‎دهد، تا این‎که آن‎ها خود وضعیّتشان را تغییر دهند).

عالم بزرگوار خواجه نصیرالدین طوسی، چه زیبا و مختصر این مطلب را فرموده است:

«وجوده لطفٌ، و تصرّفه [لطفٌ] آخرٌ، و عدمه منّا» (وجود او لطف است و تصرف کردن او لطفی دیگر، و غیبت او، از ناحیه ماست).

علامه حلّی در شرح این سخن می‎فرماید:

«تحقیق این است که بگوییم لطف امامت با برخی امور کامل می‎شود؛ از جمله آن‎ها، چیزی است که بر عهده خداست و آن خلق کردن امام علیه‌السلام و متمکّن کردن او از طریق قدرت و علم دادن به او و تصریح و تنصیص بر نام و نسب اوست، و این کارها را خداوند متعال انجام داده است. و از جمله آن‎ها، اموری است که بر عهده امام علیه‌السلام است و آن تحمل امامت و پذیرفتن آن است که امام علیه‌السلام آن را انجام می دهد. و از جمله آن‎ها اموری است که بر عهده مردم است و آن مساعدت و یاری امام علیه‌السلام و پذیرفتن دستورات و امتثال سخنان اوست، اما مردم این را انجام ندادند. از این رو، آنچه مانع تحقّق لطف کامل شده، از ناحیه خود مردم است؛ نه از ناحیه خداوند متعال و نه از ناحیه امام.»^١٢

در این صورت، باید پرسید: به چه دلیل مردم او را عتاب می‎کنند که چرا ظهور نمی‎کنی؟ اما آن‎گاه که ظهور کند، می‎گویند ما به فرمانروایی سزاوارتر از او هستیم! مردم چرا چنین می‎کنند؟ زیرا هنوز از ظلم خود و پدرانشان توبه نکرده و پشیمان نشده و اعتراف نکرده‎اند که ما نیاز به امام معصومی داریم که خداوند او را برای ما نصب نموده و عصمت و هدایتگری او را برای ما تضمین کرده باشد، بلکه همچنان قدرت اقامه عدالت و قدرت گسترش قسط و عدل را برای خود می‎بینند؛ پس چگونه امر امام علیه‌السلام را از صمیم قلب و اعماق وجود خود اطاعت خواهند کرد؟^١٣

 امام صادق علیه‌السلام این مطلب را به نیکی بیان کرده است:

«مَا يَكُونُ هَذَا الْأَمْرُ حَتَّى لايَبْقَى‏ صِنْفٌ‏ مِنَ‏ النَّاسِ‏ إِلَّا وَ قَدْ وُلُّوا عَلَى النَّاسِ حَتَّى لايَقُولَ قَائِلٌ إِنَّا لَوْ وُلِّينَا لَعَدَلْنَا ثُمَّ يَقُومُ الْقَائِمُ بِالْحَقِّ وَ الْعَدْلِ»^١۴ (این امر محقّق نمی‎شود، تا این‎که هیچ صنفی از مردم باقی نمانده باشد، جز این‎که سرپرست مردم شده باشد، تا هیچ کس دیگر نگوید اگر ما سرپرست می‎شدیم، عدالت می‎ورزیدیم. آن‎گاه قائم به حق و عدالت قیام خواهد کرد).^١۵