مستحب است نمازهای واجب خصوصاً نمازهای یومیه را به جماعت بخوانند، و در نماز صبح، مغرب و عشا بیشتر سفارش شده و در روایتی وارد شده است که اگر یک نفر به امام جماعت اقتدا کند، هر رکعت از نماز آنان ثواب صد و پنجاه نماز دارد و اگر دو نفر اقتدا کنند هر رکعت ثواب ششصد نماز دارد و هر چه بیشتر شوند ثواب نمازشان بیشتر می‌شود تا به ده نفر برسند و عده آنان که از ده گذشت، اگر تمام آسمان‌ها کاغذ، و دریاها مرکب، و درخت‌ها قلم، و جنّ و انس و ملائکه نویسنده شوند، نمی‌توانند ثواب یک رکعت آن را بنویسند.
«١١٣٠» وقتی که جماعت برپا می‌شود، مستحب است کسی که نمازش را فُرادی خوانده دوباره با جماعت بخواند، و اگر بعد بفهمد که نماز اولش باطل بوده، نماز دوم او کافی است.
«١١٣١» اگر امام یا مأموم بخواهد نمازی را که به جماعت خوانده، دوباره با جماعت بخواند، جواز جماعت محل تأمل است، ولی در صورتی که جماعت دوم دارای مزایایی باشد که در شرع رجحان داشته باشد و کسی بخواهد به امید مطلوب بودن دو مرتبه نمازش را به جماعت بخواند، بنابر اظهر جایز است.
«١١٣٢» نمازهای مستحبی را نمی‌شود به جماعت خواند، ولی خواندن نماز عید فطر و قربان در زمان غیبت امام علیه‌السلام به جماعت مستحب است، در صورتی که شروط وجوب موجود نباشد، همچنین خواندن نماز استسقاء که برای طلب باران می‌خوانند به جماعت مستحب است و بعید نیست استحباب جماعت در نماز غدیر که به امید مطلوبیت خوانده شود.
«١١٣٣» موقعی که امام جماعت نماز یومیه می‌خواند، هر کدام از نمازهای یومیه را می‌شود به او اقتدا کرد، ولی اگر نماز یومیه‌اش را احتیاطاً دوباره می‌خواند، فقط در صورتی که مأموم احتیاطش با امام یکی باشد می‌تواند به او اقتدا کند.
«١١٣۴» اگر امام جماعت قضای نماز یومیه خود را می‌خواند، می‌شود به او اقتدا کرد، ولی اگر نمازش را احتیاطاً قضا می‌کند، یا قضای نماز شخص دیگر را تبرعاً می‌خواند، اقتدا به او اشکال دارد.
«١١٣۵» اگر امام در محراب باشد و کسی پشت سر او اقتدا نکرده باشد، کسانی که دو طرف محراب ایستاده‌اند و به‌واسطه دیوار محراب امام را نمی‌بینند، نمی‌توانند اقتدا کنند.
«١١٣۶» اگر به‌واسطه طولانی بودن صف اول، کسانی که دو طرف صف ایستاده‌اند امام را نبینند، می‌توانند اقتدا کنند، و نیز اگر به‌واسطه درازی یکی از صف‌های دیگر، کسانی که دو طرف آن ایستاده‌اند، صف جلوی خود را نبینند، می‌توانند اقتدا نمایند.
«١١٣٧» اگر صف‌های جماعت تا درب مسجد برسد، کسی که مقابل درب، پشت صف ایستاده، نمازش صحیح است و نیز نماز کسانی که با دیدن او اقتدا می‌کنند صحیح می‌باشد.
«١١٣٨» کسی که پشت ستون ایستاده، اگر از طرف راست یا چپ به‌واسطه مأموم دیگر به امام متصل نباشد، نمی‌تواند اقتدا کند، ولی اگر از دو طرف یا یک طرف متصل باشد و مأموم کسی را که امام را می‌بیند مشاهده کند، جماعتش صحیح است. و منظور از دیدن امام این است که اگر مأمومین نباشند بتواند امام را ببیند، ولی غیر از مأمومین هر چه حائل شود موجب فرادی شدن نماز است.
«١١٣٩» محل ایستادن امام باید از محل مأموم بلندتر نباشد، ولی اگر مکان امام مقدار خیلی کمی، مثلاً کمتر از یک وجب بلندتر باشد، اشکال ندارد، و نیز اگر زمین سراشیب باشد و امام در طرفی که بلندتر است بایستد، در صورتی که سراشیبی آن زیاد نباشد و طوری باشد که به آن، زمین مسطح بگویند مانعی ندارد.
«١١۴٠» اگر مکان مأموم بلندتر از مکان امام باشد و سایر لوازم و شرایط اقتدا رعایت شود، اشکال ندارد.
«١١۴١» هرگاه بداند نماز امام باطل است، مثلاً بداند امام وضو ندارد، اگرچه خود امام ملتفت نباشد، نمی‌تواند به او اقتدا کند.
«١١۴٢» اگر مأموم بعد از نماز بفهمد که امام عادل نبوده یا کافر بوده، یا به‌جهتی نمازش باطل بوده، مثلاً بی‌وضو نماز خوانده، نمازش صحیح است، و همچنین اگر در اثنای نماز به یکی از این سه امر اطلاع پیدا کرد، نیت فرادی می‌کند و بقیه نماز را می‌خواند و نمازش صحیح است.
«١١۴٣» انسان در بین نماز جماعتی که خواندن آن به جماعت واجب نیست، بنابر اظهر می‌تواند نیت فُرادی کند، اگرچه از اول نماز قصد فرادی داشته باشد، مثلاً نیت کند که دو نماز خود را با یک نماز امام بخواند؛ یعنی قصد کند که بین نماز فرادی کنَد و زودتر تمام کند و دوباره نماز دوم را به او اقتدا کند. ولی ممکن است از جهت اخلال به نظم جماعت و اشتباه انداختن مأمومین ممنوع باشد.
«١١۴۴» اگر مأموم به‌واسطه عذری بعد از حمد و سوره امام نیت فُرادی کند، لازم نیست حمد و سوره را بخواند، ولی اگر پیش از تمام شدن حمد و سوره نیت فُرادی نماید، باید مقداری را که امام نخوانده بخواند.
«١١۴۵» اگر در بین نماز جماعت نیت فُرادی نماید، بنابر احتیاط واجب نباید دوباره نیت جماعت کند، ولی اگر مردّد شود که نیت فُرادی کند یا نه، و بعد تصمیم بگیرد نماز را با جماعت تمام کند، نمازش صحیح است.
«١١۴۶» اگر موقعی که امام در رکوع است، مأموم اقتدا کند و به رکوع امام برسد، اگرچه ذکر امام تمام شده باشد، نمازش به‌طور جماعت صحیح است و یک رکعت حساب می‌شود. اما اگر به مقدار رکوع خم شود و به رکوع امام نرسد، نمازش به‌طور فُرادی صحیح می‌باشد و باید آن را تمام نماید.
«١١۴٧» اگر موقعی که امام در رکوع است اقتدا کند و به مقدار رکوع خم شود، ولی شک کند که به رکوع امام رسیده یا نه، نمازش صحیح است و بنابر احتیاط فُرادی می‌شود.
«١١۴٨» اگر موقعی که امام در رکوع است اقتدا کند و پیش از آنکه به اندازه رکوع خم شود، امام سر از رکوع بردارد، می‌تواند نیت فرادی کند یا می‌تواند صبر کند تا در رکعت بعد به امام ملحق شود و در صورت ملحق شدن، تکبیرِ دیگر لازم نیست.
«١١۴٩» چنانچه مأموم بترسد که اگر ملحق به صف شود و اقتدا کند، امام سر از رکوع بردارد، می‌تواند در همان مکانی که ایستاده اقتدا کند و تکبیر بگوید و به رکوع برود به شرط آنکه مانعی از اقتدا در آن مکان نباشد، مثل وجود حائل یا بلند بودن جای امام؛ بنابراین دور بودن فاصله بین مأموم و امام یا صف جماعت بنابر اظهر مانع از اقتدا نیست، پس مأموم بعد از رسیدن به رکوع امام، در حال رکوع و یا بعد از رکوع و بنابر احتیاط بعد از سجود، ولو به چند دفعه حرکت، خود را به امام یا صف ملحق می‌کند، و بنابر احتیاط واجب در حال ذکر حرکت نکند و اگر توانست، راه رفتن را به بعد از سجده تأخیر بیندازد، این کار را می‌کند، ولی در هر صورت طی کردن این فاصله نباید فعل کثیر حساب شود.
«١١۵٠» اگر کسی بعد از سر برداشتن امام از رکوع رسید، می‌تواند به امام اقتدا کند و تکبیرةالاحرام بگوید، اما رکوع به‌جا نیاورد، ولی در یک سجده یا دو سجده امام را متابعت کند و در رکعت بعد که امام برمی‌خیزد رکعت اول مأموم حساب می‌شود و بنابر اظهر تجدید تکبیرةالاحرام لازم نیست.
«١١۵١» اگر موقعی برسد که امام مشغول خواندن تشهد آخر نماز است، چنانچه بخواهد به ثواب جماعت برسد، باید بعد از نیت و گفتن تکبیرةالاحرام بنشیند و تشهد را با امام بخواند، ولی سلام را نگوید و صبر کند تا امام سلام نماز را بدهد، و بنابر احتیاط مستحب در این حال به صورت تَجافی بنشیند، که توضیح آن خواهد آمد، بعد بایستد و بدون آنکه دوباره نیت کند و تکبیر بگوید، حمد و سوره را بخواند و آن را رکعت اول نماز خود حساب کند، و همچنین بنابر اظهر در غیر تشهد رکعت آخر هم می‌تواند چنین کند.
«١١۵٢» در نماز جماعت باید بین مأموم و امام پرده و مانند آن، که پشت آن دیده نمی‌شود، فاصله نباشد، و همچنین است بین انسان و مأموم دیگری که انسان به‌واسطه او به امام متصل شده است، ولی اگر امام مرد و مأموم زن باشد، چنانچه بین آن زن و امام، یا بین آن زن و مأموم دیگری که مرد است و زن به‌واسطه او به امام متصل شده است، پرده و مانند آن باشد اشکال ندارد.
«١١۵٣» مأموم نباید بنابر اظهر جلوتر از امام بایستد و اظهر این است که می‌تواند مساوی امام بایستد، ولی احتیاط در این است که مساوی هم نایستد بلکه از امام عقب‌تر باشد. و افضل آن است که اگر مأموم یک نفر است در طرف راست امام بایستد و اگر بیشتر هستند پشت سر او قرار بگیرند.
«١١۵۴» اگر بعد از شروع نماز، بین مأموم و امام، یا بین مأموم و کسی که مأموم به‌واسطه او متصل به امام است، پرده یا چیز دیگری که پشت آن را نمی‌توان دید فاصله شود، نماز فُرادی می‌شود و صحیح است.
«١١۵۵» باید بین جای سجده مأموم و جای ایستادن امام به‌قدر یک انسان که به سجده رفته است فاصله نباشد، بنابراین اگر بین آن دو این مقدار فاصله بود ـ یعنی از سر تا نوک انگشتان پای یک نفر که در سجده است ـ بنابر اظهر نماز جماعت اشکال دارد، و همچنین اگر بین انسان و مأمومی که جلوی او ایستاده و به وسیله او به امام متصل است به همین مقدار فاصله باشد نمازش اشکال دارد؛ و احتیاط مستحب آن است که جای سجده مأموم با جای کسی که جلوی او ایستاده، هیچ فاصله نداشته باشد، و اگر فاصله به‌قدر یک گام متعارف و معمولی باشد، بنابر اظهر اشکالی ندارد.
«١١۵۶» اگر مأموم به‌واسطه کسی که طرف راست یا چپ او اقتدا کرده به امام متصل باشد و از جلو به امام متصل نباشد، چنانچه کمتر از مقداری که در مسئله فوق گفته شد فاصله داشته باشد، نماز و جماعتش صحیح است.
«١١۵٧» اگر در اثنای نماز، بین مأموم و امام، یا بین مأموم و کسی که مأموم به‌واسطه او به امام متصل است به مقدار فوق فاصله پیدا شود، نمازش فُرادی می‌شود و صحیح است.
«١١۵٨» اگر نماز همه کسانی که در صف جلو هستند تمام شود، یا همه نیت فُرادی نمایند، چنانچه فاصله به اندازه فوق نباشد نماز صف بعد به‌طور جماعت صحیح، وگرنه نمازشان فُرادی می‌شود و صحیح است.
«١١۵٩» اگر در رکعت دوم اقتدا کند، مستحب است قنوت و تشهد را با امام بخواند و احتیاط مستحب آن است که موقع خواندن تشهد، به حال تَجافی بنشیند، یعنی انگشتان دست و سینه پا را به زمین بگذارد و زانوها را بلند کند، و باید بعد از تشهد، با امام برخیزد و حمد و سوره را بخواند، و اگر برای سوره وقت ندارد، حمد را تمام کند و در رکوع خود را به امام برساند، و چنانچه طوری است که اگر بخواهد حمد را بخواند و یا تمام کند به رکوع امام نمی‌رسد، اظهر تمام کردن حمد است، اگرچه احتیاط در قصد فُرادی است.
«١١۶٠» اگر موقعی که امام در رکعت دوم نماز چهار رکعتی است اقتدا کند، باید در رکعت دوم نمازش که رکعت سوم امام است بعد از دو سجده بنشیند و تشهد را به مقدار واجب بخواند و برخیزد و چنانچه برای گفتن سه مرتبه تسبیحات وقت ندارد، یک مرتبه بگوید و در رکوع یا سجده خود را به امام برساند، و اگر یک مرتبه تسبیحات را هم وقت ندارد کمتر از آن بگوید و به رکوع امام برسد و اگر اصلاً وقت ندارد، قریب است که هیچ ذکر نگوید و با امام رکوع کند، اگرچه احتیاط در قصد انفراد و اتمام است.
«١١۶١» اگر در رکعت سوم یا چهارم درحالی‌که امام ایستاده و هنوز تکبیر رکوع را نگفته اقتدا کند، بنابر احوط باید حمد و سوره را بخواند و اگر برای سوره وقت ندارد، باید حمد را تمام کند و در رکوع خود را به امام برساند، و چنانچه طوری است که اگر حمد بخواند یا حمد را بخواهد تمام کند به رکوع نخواهد رسید، احتیاط در این است که قصد فرادی کند و حمد را تمام کرده و بقیه نماز را هم خودش بخواند، ولی اگر مأموم در رکعت دوم خود چنانچه طوری است که اگر بخواهد حمد را تمام کند به رکوع امام نمی‌رسد، نمی‌تواند حمد را رها کرده و همراه امام به رکوع برود، بلکه باید حمد را تمام کند و خود را در سجده به امام برساند، گرچه احوط در این صورت قصد فرادی است.
«١١۶٢» کسی که می‌داند اگر سوره را بخواند در رکوع به امام نمی‌رسد، باید سوره را نخواند.
«١١۶٣» کسی که اطمینان دارد که اگر سوره را شروع کند یا تمام نماید به رکوع امام می‌رسد، احتیاط واجب آن است که سوره را شروع کند، یا اگر شروع کرده تمام نماید.
«١١۶۴» اگر امام ایستاده باشد و مأموم نداند که در کدام رکعت است می‌تواند اقتدا کند، ولی باید حمد و سوره را به قصد قربت بخواند و اگر بعداً بفهمد که امام در رکعت اول یا دوم بوده، نمازش صحیح است.
«١١۶۵» اگر به خیال اینکه امام در رکعت اول یا دوم است حمد و سوره نخواند و بعد از رکوع بفهمد که در رکعت سوم یا چهارم بوده، نمازش صحیح است، ولی اگر پیش از رکوع بفهمد، باید حمد و سوره را بخواند و اگر وقت ندارد، فقط حمد را بخواند و بعد خود را به امام برساند.
«١١۶۶» اگر به خیال اینکه امام در رکعت سوم یا چهارم است حمد و سوره بخواند و پیش از رکوع یا بعد از آن بفهمد که در رکعت اول یا دوم بوده، نمازش صحیح است.
«١١۶٧» اگر موقعی که مشغول نماز مستحبی است جماعت برپا شود، چنانچه اطمینان ندارد که اگر نماز را تمام کند به جماعت می‌رسد، مستحب است نماز را رها کند و مشغول نماز جماعت شود، بلکه اگر اطمینان نداشته باشد که به رکعت اول برسد مستحب است به همین کیفیت عمل نماید.
«١١۶٨» اگر موقعی که مشغول نماز سه رکعتی یا چهار رکعتی است جماعت برپا شود، چنانچه به رکوع رکعت سوم نرفته و اطمینان ندارد که اگر نماز را تمام کند به جماعت برسد، مستحب است به نیت نماز مستحبی نماز را دو رکعتی تمام کند و خود را به جماعت برساند.
«١١۶٩» اگر نماز امام تمام شود و مأموم مشغول تشهد یا سلام اول باشد، لازم نیست نیت فُرادی کند.
