در حال بارگیری...
کنیه‌اش ابوعلی بود، از اهالی عَمّان. از قرائنی که درباره زندگی او نقل شده به‌دست می‌آید که در اوایل غیبت کبری از دنیا رفته و هم‌عصر شیخ کلینی و علی‌بن‌بابویه بوده است.
در کتاب‌های رجال و تذکره، ثقه و جلیل‌القدر دانسته شده، ولی توضیح چندانی درباره زندگانی او نیامده است.
گویا برخی به‌سبب بزرگی‌شان در تاریخ فراموش شده‌اند. آن‌قدر در زمان خودشان مشهور و شناخته‌شده بوده‌اند که معاصرانشان تصور نمی‌کردند، زمانی بیاید که کسی از زندگی آنان بی‌خبر باشد؛ به همین دلیل از ثبت و ضبط زندگی آنان غفلت کرده‌اند. گاهی هم ثبت و ضبط کرده‌اند، ولی در پستی و بلندی روزگار از دست رفته است. حسن‌بن‌ابی‌عقیل یکی از این بزرگان است که تنها از لابه‌لای کلمات کوتاه عالمان برجسته شیعه می‌توان به عظمت شأن او پی برد. از کتاب‌های فقهی علمایی مانند علامه حلی می‌توان دریافت که اقوالش مورد توجه بزرگان فقه بوده است. بسیاری از آنها به نقل اقوال ابن‌ابی‌عقیل در کتاب‌هایشان پرداخته‌اند و درباره آن سخن گفته‌اند. این امر جایگاه علمی او را در بین عالمان شیعه نشان می‌دهد.
آیت‌الله خوئی رحمه‌الله می‌گوید: «آوازه جلالت این مرد و عظمت علمی و عملی او در بین فقهای نامدار، ما را از طولانی کردن کلام و ذکر جملات بزرگان، بی‌نیاز کرد»
اگر نگاهی به سیر تاریخی علم فقه بیندازیم، می‌بینیم که ابن‌ابی‌عقیل از اولین کسانی است که فقه را به‌سمت روش اجتهادی و استنباطی برده است. روش بزرگان پیش از این، بیشتر در حد نقل روایت بود؛ آنان چندان بر آن نبودند که از کتاب و سنت، کلیات را به‌دست آورند و جزئیات و فروعات را از دل آن کلیات بیرون بکشند. ابن‌ابی‌عقیل در تغییر این روش پیش‌گام شد؛ روشی که سال‌ها بعد با تألیفات شیخ طوسی، قوام بیشتری یافت و کم‌کم در بین علمای شیعه جا افتاد و پس از مدتی، حوزه‌های فقه شیعه بر اساس همان روش به فهم دین پرداختند.
از آنچه نجاشی در کتاب خود نقل می‌کند دانسته می‌شود که ابن‌ابی‌عقیل در بین عالمانی که در زمان‌های نزدیک به او می‌زیسته‌اند جایگاهی ممتاز داشته است. او می‌گوید که استادش، شیخ مفید، بسیار این مرد را ستایش می‌کرد.
جعفربن‌محمد قولویه، عالم و راوی بزرگ قرن چهارم و استاد شیخ مفید، اجازه ابن‌ابی‌عقیل به خودش را درباره نقل کتاب‌‌هایش نقل می‌کند. کتاب‌هایی که در موضوعات گوناگون فقهی و کلامی نوشته شده بود و اکنون مطلب چندانی از آنها به دست ما نرسیده است.
نام کتاب مشهور فقهی او «المتمسک بحبل آل الرسول» بوده است. نقل است که خراسانی‌ها وقتی به حج مشرف می‌شدند در پی این کتاب می‌گشتند و نسخه‌های آن را خریداری می‌کردند.
اینها مطالبی است که در کتاب‌ها از او ذکر شده؛ اما چندان زیاد نیستند، ولی برای اینکه بدانیم ابن‌ابی‌عقیل از بزرگان و افتخارات شیعه است، کافی است. آیت‌الله خوئی رحمه‌الله می‌گوید: «آوازه جلالت این مرد و عظمت علمی و عملی او در بین فقهای نامدار، ما را از طولانی کردن کلام و ذکر جملات بزرگان، بی‌نیاز کرد».
