ترتیب دروس حوزه و کاستی‌‏ها و بایدها

ترتیب دروس حوزه به‌گونه‌‏ای نیست که کسی به آن ترتیب داده باشد! کتاب «معالم» در زمان خودش آخرین کتاب اصولی بوده؛ «قوانین» و «رسائل» هم همین‌طور، کتاب رسائل آخرین نظریه‌‏ی شیخ [انصاری] رحمه‏‌الله‏ در اصول بوده، بااین‌حال رسائل از دروس سطح ماست! جلد دوم «کفایه» نیز مثل حاشیه بر رسائل شیخ است؛ لذا با حاشیه‏‌ی مرحوم آخوند بر رسائل موافق است و تقریرات «کلانتر» هم در واقع تقریرات اصول شیخ است، همچنین تقریرات مرحوم نائینی به‌عنوان حاشیه بر رسائل است، و اصول مرحوم آخوند خراسانی خیلی موافق اصول شیخ رحمه‌‏الله‏ و اصول صاحب بدایع رحمه‏‌الله‏ که شاگرد شیخ بوده، می‌‏باشد.

این شیوه‏‌ی تدریس صحیح نیست که طلاب در راه تحصیل آن کشته می‏‌شوند و در راه فهم آن در می‏‌مانند! اگر کسی ترتیب دروس را تشخیص می‏‌داد و امر و حُکم او انفاذ داشت، خیلی لازم و مناسب بود که این ترتیب را عوض می‏‌کرد.

خلاصه این شیوه‏‌ی تدریس صحیح نیست که طلاب در راه تحصیل آن کشته می‏‌شوند و در راه فهم آن در می‏‌مانند! ترتیب درستی نیست؛ فهمیدن و حاضر کردن آن برای طلاب خیلی مشکل است. این را نمی‏‌شود قبول کرد که طلاب، رسائل را هم در سطح بخوانند و هم نظریات شیخ رحمه‏‌الله‏ را دوباره در درس خارج بررسی کنند. اگر کسی ترتیب دروس را تشخیص می‏‌داد و امر و حُکم او انفاذ داشت، خیلی لازم و مناسب بود که این ترتیب را عوض می‏‌کرد.
هرچند آخوند رحمه‌‏الله‏ در کفایه برای تلخیص اصول خیلی زحمت کشیده، به‌حدی که حتی حاشیه‏‌ی رسائلش به این اختصار نیست و نظر داشته است که اصول را تلخیص کند، ولی درعین‌حال باز زیادتی دارد؛ زیرا بحث دلیل انسداد را ذکر کرده، با اینکه هیچ فایده‏‌ای بر آن مترتب نمی‏‌شود، هرچند ابواب استصحاب را اسقاط و مختصر کرده است.

کسی که سطح می‌‏خواند، باید کتابش محتاج به شرح و ترجمه باشد، نه بررسی نظرات و آراء. طلبه اگر اهل نظر باشد، باید اظهار نظرش را برای دوره‌‏ی درس خارج بگذارد. مرحوم آخوند بالای منبر فرموده بود: کاری کردم که زحمت سی ساله‌‏ی شما را به شش ماه تقلیل کنم! شخصی از پای منبر گفت: آقا، فهمیدن شش ماه شما، سی سال وقت لازم دارد! «مکاسب» شیخ هم که همان کتاب متاجر است، همه‏‌ی مباحث متاجر را ندارد، مانند مباحث صرف و معامله‏‌ی ربوی و... لذا برای درس و بحث در حوزه بهتر از «ریاض» نداریم، اما کیست که در فکر اصلاح دروس حوزه باشد و آنها را ترتیب بدهد و نافذالکلمة باشد و پیش هم ببرد؟!