مطلب هفتم: آیا امکان تشرف و ملاقات امام زمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف، در زمان غیبت کبری وجود دارد؟

آیا از نظر شیعیان اثناعشری، امکان دارد کسی در زمان غیبت کبری مفتخر به زیارت امام زمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف شود و ایشان او را مشرّف به ملاقات خود نماید؛ اعم از این‎که آن فرد، امام را حین ملاقات بشناسد یا نشناسد؟ اگر جواب مثبت است، این مطلب چگونه با عبارت معروف آخرین توقیع آن حضرت به علی بن محمّد سمری قدس‌سره قابل جمع است؟

در جواب این سؤال، بهتر است ابتدا نگاهی به توقیع شریف داشته باشیم و به نکات پیرامون آن توجه کنیم. شیخ صدوق^١ از استاد خود نقل می‎کند که قبل از وفات علی بن محمّد سمری، نایب چهارم آن حضرت عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف، در بغداد نزد او حاضر شده و مشاهده کرده که او توقیعی را برای مردم آشکار ساخته است. شیخ طوسی^٢ نیز همین روایت را از شیخ صدوق با این عبارت «أخبرنا جماعة عن أبی‎جعفر محمّد بن علی بن الحسين بن بابويه...» نقل می‎کند، که نشانه مشهور بودن این حکایت بین مشایخ و علمای شیعه به نقل از شیخ صدوق قدس‌سره و پذیرفته بودن آن است. عبارت این توقیع در این نسخه چنین است:

«بسم اللّه الرّحمن الرّحيم يا عليّ بن محمّد السّمري أعظم اللّه أجر إخوانك فيك، فإنّك ميّت ما بينك و بين ستّة أيّام فاجمع أمرك و لاتوصَّ إلى أحدٍ فيقوم مقامك بعد وفاتك، فقد وقعت الغيبة التّامّة فلا ظهور إلّا بعد إذن اللّه عزّ و جلّ و ذلك بعد طول الأمد و قسوة القلوب و امتلاء الأرض جوراً و سيأتي شيعتي من يدّعي المشاهدة ألا فمن ادّعى المشاهدة قبل خروج السفياني و الصّيحة فهو كذّابٌ مفترٍ، و لا حول و لا قوة إلّا باللّه العليّ العظيم» (بسم اللّه الرحمن الرحیم. ای علی بن محمّد سمری! خداوند اجر برادرانت را در مصیبت وفات تو بزرگ گرداند. بدان که تو تا شش روز دیگر از دنیا خواهی رفت، پس خود را آماده کن و به هیچ‎کس بعد از خودت وصیّت نکن که بخواهد بعد از وفاتت در جایگاه تو قرار گیرد. همانا غیبت تامّه رخ داده است و دیگر ظهوری نخواهد بود؛ مگر بعد از اذن خدای عز و جل، و این رخصت، بعد از طولانی شدن مدت و سخت شدن دل‎ها و پر شدن زمین از ظلم خواهد بود. و کسانی سراغ شیعیان من خواهند آمد که مدعی مشاهده هستند. بدانید که هر کس مدعی مشاهده قبل از خروج سفیانی و ندای آسمانی باشد، دروغگو و دروغ‎باف است. هیچ بازدارندگی و نیرویی نیست، مگر به خواست خدای بزرگ و بلند مرتبه).

در این توقیع، باید به کلمه «المشاهدة» به دقت نظر شود که به جای این‎که حضرت بفرماید «مشاهدتي» (مشاهده من) یا «رؤيتي» (دیدن من)، این کلمه را همراه با الف و لام آورده است. این الف و لام _ همان‎طور که اهل ادبیات می‎گویند_ الف و لام عهد است و مراد از آن مشاهده معهود، که این الف و لام به آن اشاره دارد، بسیار واضح است، زیرا عبارت «و لاتوص إلى أحد يقوم مقامك» به‎خوبی نشان می‎دهد مقصود از مشاهده معهود، چه مشاهده‎ای است. به عبارت دیگر، مقصود از این جمله، این است که ای علی بن محمّد سمری! جایگاه و منصب تو اقتضا می‎کند که به نحو خاصی بتوانی مرا مشاهده کنی، که این از زمان آغاز غیبت صغری برای شیعیان آشنا و آشکار بوده است. اکنون دیگر این جایگاه نیابت و در نتیجه، آن سنخ مشاهده معهودی که مختص نوّاب اربعه بود، به پایان رسیده است، پس دیگر به کسی وصیّت نکن که در جایگاه تو قرار گیرد و برای او آن گونه مشاهده‎ای که برای تو بود، در کار باشد.

آیا این برای شیعیان کافی نیست که خود امامان معصوم علیهم‌السلام تصریح کرده‎اند که امام عصر عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف دو غیبت دارد و دوستان خاصّ آن حضرت عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف در غیبت کبری، امکان رؤیت او را دارند؟^۴ وقتی دوستان خاصّ آن حضرت عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف مکان ایشان را هم بدانند، به طریق اولی آن حضرت عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف می‎تواند خود را به برخی از شیعیان نشان دهد؛ بدون این‎که مکان ایشان آشکار شود.

در نسخه قدیمی این توقیع شریف^٣ این‎گونه آمده است: «و سيأتي شيعتي من يدّعي المشاهدة». این عبارت، به شیعیان هشدار می دهد که امکان دارد افراد مدعی مشاهده به سراغشان بیایند و آن‎ها را گمراه کنند. مقصود از «مدعی» در این عبارت، کسی است که ادعا نماید همان مقام نایب چهارم را دارد و مشاهده لازمه آن منصب، برای او هم حاصل است. شایان ذکر است که این عبارت در برخی از نسخه‎ها به صورت دیگری وجود دارد؛ چنان که در احتجاج طبرسی «و سيأتي إلى شيعتي» و در كشف الغمّة «و سيأتي من شيعتي» آمده است. کلمه «إلى» به لحاظ معنایی با آنچه در نسخه اصلی این توقیع هست، تناسب دارد، اما كلمه «من» به صورت نامحسوس معنی این عبارت را تغییر می‎دهد. البته متأسفانه عبارت مشتمل بر کلمه «من»، در قرون بعدی شهرت بیشتری یافت. بر همین اساس، عبارتی که در واقع برای نفی نیابت خاصّه بوده است، اکنون نافی ادعای مشاهده شمرده می‎شود.

آیا فرق بین این دو عبارت برای همگان آشکار نیست که گفته شود: «سيأتی إلى شيعتی من يدّعی مقام السّمریّ و المشاهدة الّتی كانت له» (به سوی شیعیان من کسی می‎آید که مقام سمری و مشاهده‎ای را که برای او بوده است، ادعا می‎کند)، یا این‎که گفته شود: «سيأتی من شيعتی من يدّعی أنّه رآنی» (از میان شیعیان من کسی می‎آید که ادعا می‎کند مرا دیده است)؟ آیا تفاوت ندارد که کلمه «شيعتی» به منزله مفعول فعل «سيأتی» باشد، یا به منزله فاعل آن؟ کلمه «شيعتی» در توقیع شریف، در واقع مفعول «سيأتی» بوده، اما با اضافه شدن کلمه «من»، به جایگاه فاعلی منتقل شده و این همان تفاوت ظریفی است که به آن اشاره کردیم.

در گام بعدی، انسان باید توجه کند که دو مطلب در شیعه اثناعشری از واضحات آشکار بوده است. نخست: توقیع شریف و شهرت آن از ابتدای غیبت کبری بین شیعیان و علمای شیعه (چنان‎که عبارت شیخ طوسی که فرمود «أخبرَنا جماعة» هم این را می‎رساند)؛ دوم: حصول تشرّف به محضر شریف آن حضرت عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف و متداول بودن و شهرت آن بین شیعیان، و این‎که هیچ یک از علمای شیعه و یا عوام مردم، در ابتدای غیبت کبری این تشرّفات را انکار و رد نکردند.

اجتماع این دو واقعیت نزد شیعه در ابتدای عصر غیبت کبری، بهترین دلیل است بر این‎که آن‎ها از توقیع شریف، عدم امکان رؤیت آن حضرت عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف را برداشت نکردند و این دو پدیده از مهم‎ترین عناصر فرهنگی اعتقادات شیعه است. بدیهی است که تحقق یک عنصر فرهنگی در یک طایفه، محتاج اجتماع شرایط متعددی است و این‎گونه نیست که به دست این فرد و آن فرد باشد.

اگر رؤیت آن حضرت عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف بعد از پایان غیبت صغری ممنوع و ممتنع بود، این مطلب بین شیعه کاملاً مشهور می‎شد و در این صورت، اگر یکی از علمای شیعه ادعای رؤیت آن حضرت را می‎کرد، یا فتوا به امکان یا وقوع آن می‎داد، سایر علما علیه او موضع می‎گرفتند و خطا بودن سخن او را برملا می‎نمود؛ همچنان که این‎گونه برخورد در بسیاری از مسائل کلامی و فقهی و... از سوی علمای شیعه دیده شده است که به‎سرعت سخنان خطا را رد می‎کردند و مجالی باقی نمی‎گذاشتند که هر کس خواست، بتواند هر ادعایی بکند. اما با وجود این روحیه و مسلک در علمای شیعه، می‎بینیم که این دو پدیده هر دو با هم از عناصر فرهنگی عقیده شیعه شده است؛ به‎ طوری که آن‎ها به عدم امکان نیابت خاصّه اعتقاد دارند و در عین حال، با این امید زندگی می‎کنند که خداوند متعال، لحظه‎ای رؤیت امام زمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف را روزی آن‎ها گرداند.

آیا این برای شیعیان کافی نیست که خود امامان معصوم علیهم‌السلام تصریح کرده‎اند که امام عصر عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف دو غیبت دارد و دوستان خاصّ آن حضرت عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف در غیبت کبری، امکان رؤیت او را دارند؟^۴ وقتی دوستان خاصّ آن حضرت عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف مکان ایشان را هم بدانند، به طریق اولی آن حضرت عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف می‎تواند خود را به برخی از شیعیان نشان دهد؛ بدون این‎که مکان ایشان آشکار شود.

آنچه اکنون بیان می‎گردد، از جمله شواهدی است که نشان می‎دهد شیعیان در ابتدای غیبت کبری، مقصود از توقیع شریف را می‎دانستند و برایشان آشکار بود که این توقیع نمی‎خواهد امکان رؤیت آن حضرت عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف را نفی نماید، بلکه صرفاً نیابت خاصّه را نفی می‎کند. شیخ صدوق از علمای مشهور در ابتدای غیبت کبری است و بیش از بیست سال از غیبت صغری را نیز درک کرد. او در سال ٣٠۶ هـ.ق به دنیا آمد و غیبت صغری در سال ۳۲۹ هـ.ق به پایان رسید. شیخ صدوق همان کسی است که توقیع شریف را در کتاب «كمال الدين^۵ نقل کرده است. با این حال، خود او در ابتدای کتابش تصریح می‎کند که امکان سؤال پرسیدن از آن حضرت عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف و دریافت جواب از سوی ایشان، برای کسی که به طلب حقیقت آمده باشد، ممکن است. او می‎گوید:

«فأمّا إجابته إيّاكم عن معالم الدّين، فإن جئتموه مسترشدين متعلّمين عارفين بموضعه مقرّين بإمامته، عرّفكم و علّمكم...»^۶ (اما درباره این‎که ایشان در امور مهم دینی جواب شما را بدهد، می‎گویم اگر به قصد هدایت شدن و آموزش دیدن و با معرفت به جایگاه ایشان و اقرار به امامت ایشان، نزد ایشان بیاید، به شما یاد می‎دهد و می‎آموزد... ).

همان گونه ‎که ملاحظه می‎شود، این محدث بزرگ در قدیمی‎ترین کتابی که بعد از وقوع غیبت صغری می‎شناسیم، محیط فکری را که شیعیان قمی در آن بودند، به ‎خوبی برای ما ترسیم می‎کند و نشان می‎دهد که آن‎ها رؤیت امام زمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف را ممکن می‎دانستند و آن را در تعارض با توقیع شریف نمی‎دیدند. معروف است که حسن بن محمّد قمی که معاصر شیخ صدوق است، در کتاب «تاریخ قم»، از کتاب «مؤنس الحزین فی معرفة الحقّ اليقين» شیخ صدوق، حکایت حسن بن مثله جمكرانی و تشرّف او در سال ۳۷۳ هـ.ق را نقل می‎کند. این در حالی است که از هیچ‎یک از علمای متقدّم، رد این حکایت به بهانه منافات داشتن آن با توقیع شریف، نقل نشده است.

این دیدگاه شیعیان قمی بود. اما شیعیان بغدادی نیز همین وضعیت را داشتند و آن‎ها نیز مانعی از رؤیت حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف در زمان غیبت کبری نمی‎دیدند و این را منافی توقیع شریف نمی‎یافتند. برای نمونه، سیّد شریف مرتضی قدس‌سره و نیز شاگرد او شیخ الطائفه طوسی قدس‌سره به امکان رؤیت آن حضرت عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف تصریح می‎کنند. سيّد در کتاب «تنزيه الأنبياء» می‎گوید:

«إنّا غير قاطعين على أنّ الإمام لايصل إليه أحد و لايلقاه بشر...»^٧ (ما یقین نداریم که هیچ‎کس به امام دسترسی ندارد و هیچ بشری او را ملاقات نمی‎کند).

او همچنین می‎گوید:

«و قلنا أيضاً إنّه غير ممتنع أن يكون الإمام عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف يظهر لبعض أوليائه ممّن لايخشى من جهته... و إنّما يعلم كلّ واحد من شيعته حال نفسه و لا سبيل له إلی العلم بحال غيره»^٨ (می‎گوییم محال نیست که امام علیه‌السلام برای برخی از دوستان خود که از ناحیه آن‎ها خطری در کار نباشد، ظاهر شود... و هر یک از شیعیان، تنها حال خود را می‎داند و راهی ندارد که از حال دیگران باخبر شود).

شیخ طوسی قدس‌سره نیز در كتاب «الغيبة» خود می‎گوید:

«إنّا أوّلاً لانقطع على استتاره عن جميع أوليائه بل يجوز أن يظهر لأكثرهم و لايعلم كلّ إنسان إلّا حال نفسه فإن كان ظاهراً له فعلّته مُزاحة و إن لم يكن ظاهراً له علم أنّه لم يظهر له لأمر يرجع إليه...»^٩ (اولاً ما قطع نداریم که ایشان از همه دوستان خود مخفی شده‎اند، بلکه ممکن است برای بیشتر آن‎ها ظاهر شده باشند. هر انسانی تنها حال خود را می‎داند، پس اگر حضرت عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف برای او ظاهر باشد، دیگر مشکل او بر طرف شده است؛ و اگر ایشان برایش ظاهر نباشد، می‎داند که حضرت عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف، به سبب چیزی که به خود آن فرد بر می‎گردد، برای او ظاهر نشده است).

جالب توجه است که علمای شیعه قمی و علمای بغدادی که در بسیاری از مسائل، دارای نظرات مختلفی بودند، چگونه در این مطلب اختلاف نداشتند که مراد از توقیع شریف، نفی امکان رؤیت امام عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف در غيبت كبرى نیست و همین دیدگاه در سایر علما نسل به نسل وجود داشته است. در عبارت شیخ که می‎فرماید «دیگر مشکل او بر طرف شده است» دقت کنید و توقیع شریف حضرت عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف به شیخ مفید را به یاد بیاورید که در کتاب «الاحتجاج» نقل شده است:

«وَ لَوْ أَنَّ أَشْيَاعَنَا وَفَّقَهُمْ اللَّهُ لِطَاعَتِهِ عَلَى اجْتِمَاعٍ مِنَ الْقُلُوبِ‏ فِي‏ الْوَفَاءِ بِالْعَهْدِ عَلَيْهِمْ لَمَا تَأَخَّرَ عَنْهُمُ الْيُمْنُ بِلِقَائِنَا وَ لَتَعَجَّلَتْ لَهُمُ السَّعَادَةُ بِمُشَاهَدَتِنَا عَلَى حَقِّ الْمَعْرِفَةِ وَ صِدْقِهَا مِنْهُمْ بِنَا فَمَا يَحْبِسُنَا عَنْهُمْ إِلَّا مَا يَتَّصِلُ بِنَا مِمَّا نَكْرَهُهُ وَ لانُؤْثِرُهُ مِنْهُم‏»^١٠ (اگر شیعیان ما _ که خداوند آنان را در طاعت خود موفق بدارد _ در وفای به پیمانشان یکدل می شدند، میمنت زیارت ما برایشان به تأخیر نمی‎افتاد و سعادت دیدار ما با معرفت حقیقی و راستین، بر آنان پیشی می‎گرفت؛ پس ایشان را از ما محروم نمی کند، مگر آنچه از آن ها به ما می‎رسد و آن را ناپسند می دانیم و ما توقع انجام این کارها را از آنان نداریم).

مطالب فوق درباره کسی است که حضرت عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف را هنگام تشرّف بشناسد، اما کسی که مشمول عنایت حضرت عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف بشود و تنها پس از پایان تشرّف یا در لحظه پایان آن، حضرتش را بشناسد، این از فضیلت‎های الهی است که خداوند به هر که بخواهد می‎دهد؛ چنان‎که شیخ صدوق در همین راستا در «کمال الدین» از لغوی مشهور، «ابن فارس»، صاحب «مقاييس اللغة» حکایتی خواندنی را درباره علت شیعه شدن «بنی راشد» از اهل همدان نقل می‎کند.^١١

در طول زمان و نسل به نسل، شیعیان برخی از علما را به صورت ویژه تعظیم و تکریم می‎کردند؛ به این دلیل که در مورد او احتمال می‎دادند که سعادت لقاء حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف را پیدا کرده و به عنایت خاص ایشان تکریم شده باشد. آیا این جز از یک پدیده فرهنگی ریشه‎دار در میان خواص و عوام شیعه خبر می‎دهد؟ آنچه دیده می‎شود، ریشه‎دار بودن این مسأله از زمان غیبت کبری تا الآن است.

به‎طور کلی، اگر شخص منصف اعم از مسلمان و کافر، به آنچه شیعیان در طول قرون درباره تشرّفاتشان نقل کرده‎اند، نظر کند، هیچ شکی نخواهد کرد که این نقلیات به حد تواتر منطقی می‎رسند، زیرا این‎همه افرادی که در مکان‎ها و زمان‎های دور از هم و در شرایط متفاوت از هم بوده‎اند، محال است که همگی تبانی و تصمیم مشترک بر دروغگویی داشته باشند و این برای هر عاقلی آشکار است. در این صورت، وقتی ببیند که برخی از شیعیان امکان رؤیت را نفی می‎کنند، می‎فهمد که آنچه باعث این خطا در او شده، سوء برداشت از مقصود توقیع شریف بوده که در صدد نفی نیابت خاصّه در زمان غیبت کبری است.

آیا این امر ساده‎ای است که می‎بینیم بزرگان علمای شیعه در کتاب‎های علمی خود از اجماعی سخن گفته‎اند که برخی از علما ادعا کرده‎اند این اجماع تشرّفی بوده و ملاک حجّیّت اجماع را که قطع به قول معصوم علیه‌السلام است، دارد؟!

نکته مهم‎تر، این‎که در طول زمان و نسل به نسل، شیعیان برخی از علما را به صورت ویژه تعظیم و تکریم می‎کردند؛ به این دلیل که در مورد او احتمال می‎دادند که سعادت لقاء حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف را پیدا کرده و به عنایت خاص ایشان تکریم شده باشد. آیا این جز از یک پدیده فرهنگی ریشه‎دار در میان خواص و عوام شیعه خبر می‎دهد؟ آنچه دیده می‎شود، ریشه‎دار بودن این مسأله از زمان غیبت کبری تا الآن است. برای نمونه، شیخ مفید قدس‌سره که هفت سال بعد از پایان غیبت صغری متولد شد (٣٣۶ هـ.ق)، توقیعات متعددی را با واسطه دریافت نموده و آنچه مهم است، این که همه شیعیان این توقیعات را تلقی به قبول کرده‎اند. آیا تعبیر بزرگ‎تر و با عظمت‎تر از «كافّة الشّيعة» و اجماع شیعه هم وجود دارد؟

محدث نوری در «مستدرك» می‎گوید:

«قد ذكر المحقّق النقّاد ابن‎بطريق الحلّی (المتوفّى ۶٠٠ هـ.ق) فی رسالة نهج‎العلوم كما فی اللؤلؤة و غيرها: إنّه ترويه كافّة الشّيعة و تتلقّاه بالقبول»^١٢ (محقّق نقاد، ابن بطریق حلّی (متوفای ۶٠٠ هـ.ق) در رساله نهج العلوم و همچنین در کتاب اللؤلؤة و... نقل می‎کند: همه شیعیان، آن [توقیع شیخ مفید] را روایت می‎کنند و آن را تلقی به قبول کرده‎اند).

ابن بطریق حلّی که در قرن ششم می‎زیست، در سال ۶٠٠ هـ.ق وفات کرد؛ در حالی که وفات شیخ مفید در قرن پنجم و در سال ۴١٣ هـ.ق بود. ولادت ابن بطریق حدوداً صدوده سال بعد از وفات شیخ مفید بود؛ بنابراین، گفته ابن بطریق نشان‎دهنده وضعیت شیعه در صدوپنجاه سال بعد از وفات شیخ مفید است.

پس باید به سخن این عالم خبیر و صاحب کتاب معروف «العمدة» که نزد تمام شیعیان مقبول است، توجه کافی داشت. همچنین باید به کلام شیخ طبرسی، صاحب «الاحتجاج»، که توقیعات مذکور را در کتابش نقل کرده است، دقت نمود. او در ابتدای کتابش می‎نویسد:

«و لانأتي فی أكثر ما نورده من الأخبار بإسناده إمّا لوجود الإجماع عليه او موافقته لما دلت العقول إليه، او لاشتهاره فی السّير و الكتب بين المخالف و المؤالف‏» (در بیشتر اخباری که نقل می‎کنیم، سندش را ذکر نمی‎کنیم؛ یا به دلیل اجماعی بودن آن، یا به علت موافقت آن با ادله عقلی و یا به سبب مشهور بودن آن در کتاب‎های سیره و سایر کتب مشهور نزد مخالفان و هم‎کیشان ما).

صاحب «الاحتجاج» دوازده سال قبل از ابن بطریق و در سال ۵٨٨ هـ.ق وفات کرده بود و این دو عالم بزرگوار، در واقع انعکاس‎دهنده ذهنیّت شیعه در آن زمان هستند.

به همین منوال، در طول قرن‎ها از هیچ یک از علمای شیعه، انکار و استبعادی درباره این توقیعات مطرح نشده است، تا این‎که سیّد بحرالعلوم قدس‌سره در قرن سیزدهم آمد و با بیان اشکالات مربوط به آن‎ها و پاسخ‎های قانع‎کننده به آن‎ها، استحکام و اتقان این توقیعات را فزونی بخشید.^١٣

همچنین شاگرد او، شیخ اسداللّه تستری قدس‌سره که جامع تتبّع و تحقیق و صاحب کتاب معروف «مقابس الانوار» است، کار را به نهایت آن رساند و تعبیر اجماع امامیه را به کار برد:

«و منها المفيد... صاحب التّوقيعات المعروفة المهدويّة المنقول عليها إجماع الإماميّة و المخصوص بما فيها من المزايا و الفضائل السنيّة»^١۴ (از جمله آن‎ها شیخ مفید است... که صاحب توقیعات معروف مهدوی است، که نسبت به آن‎ها نقل اجماع امامیه شده است و در آن‎ها مزیّت‎ها و فضیلت‎های عالی و ویژه‎ای وجود دارد).

شاید او «نقل اجماع» را از تعبیر «كافّة الشّيعة» ابن بطریق استفاده نموده و در کتابش آورده است. صاحب «مستدرک» نیز در به کار بردن این تعبیر از او تبعیّت کرده است.^١۵

این وضعیت شیخ مفید و توقیعات او است، اما مطلب منحصر به این نمی‎شود، بلکه در طی قرون متوالی، همواره وقتی از شیعیان درباره امکان تشرّف سؤال می‎شد، احتمال تشرّف برای برخی از علما در اذهان شیعه مطرح بوده و به‎سرعت نام علمای بزرگی همچون سیّد بن طاوس و علامه حلّی و مقدس اردبیلی و سیّد بحرالعلوم قدس‌سره به ذهن آن‎ها خطور می‎کرده است. آیا این تداعی‎های سریع، امر ساده‎ای است که از حرف این و آن به دست آمده باشد؟ سخن در اشخاصی است که از بزرگان علمای شیعه بوده‎اند، نه از عوام آن‎ها. در این صورت، آیا شهرت یافتن انتساب این امر عظیم به علمای شیعه، آن هم به نحوی که در برابر دیدگان همهی شیعیان از عوام و خواص قرار دارد، بر اثر تسامح و تساهل بزرگان علمای شیعه و سکوت حافظان شرع و ایمان رخ داده است؟!

شیخ مفید قدس‌سره که هفت سال بعد از پایان غیبت صغری متولد شد (٣٣۶ هـ.ق)، توقیعات متعددی را با واسطه دریافت نموده و آنچه مهم است، این که همه شیعیان این توقیعات را تلقی به قبول کرده‎اند. آیا تعبیر بزرگ‎تر و با عظمت‎تر از «كافّة الشّيعة» و اجماع شیعه هم وجود دارد؟

بنابراین، علما نه تنها در مقابل این ذهنیّت شیعیان سکوت نکرده‎، بلکه دائماً و مکرراً اعتقادشان در مورد این علمای عظیم‎الشأن را بیان نموده‎اند. آیا این امر ساده‎ای است که از علمایی همچون آیت اللّه بهجت قدس‌سره که در سخن و در نقل‎های خود گزافه نمی‎گویند، بشنویم که بارها می‎فرمود از کلمات سیّد بن طاوس بر می‎آید که باب لقاء برای او مفتوح بوده است؟ آیا این جز تأییدی مستمر بر امکان حصول تشرّف است؟

محدث نوری در مستدرک می‎گوید:

«و يظهر من مواضع من كتبه خصوصاً كتاب كشف المحجّة أنّ باب لقائه إياه(صلوات‎اللّه‎عليه) كان له مفتوحاً»^١۶ (از مواضعی از کتاب‎های سیّد بن طاوس و خصوصاً کتاب کشف المحجّة او بر می‎آید که باب لقاء امام زمان علیه‌السلام برای او باز بوده است).

او در کتاب «جنّة المأوى» در حکایت پنجاه‎وپنجم می‎گوید که سیّد، دعای امام عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف را سحرگاهان در سرداب مقدس شنیده است.^١٧ سپس می‎افزاید:

«بل له في كتاب كشف المحجّة كلمات تنبئ عن أمرٍ عظيمٍ و مقامٍ كريم، منها قوله...» (بلکه او در کتاب کشف المحجّة سخنانی گفته است که خبر از یک امر عظیم و مقام کریم می‎دهد؛ از جمله آن‎ها این‎که...).

سپس محدث نوری پنج مورد از سخنان سیّد را در کتابش نقل می‎کند و می‎گوید:

«و عليك بالتأمّل فی هذه الكلمات الّتی تفتح لك أبواباً من الخير و السّعادات و يظهر منها عدم استبعاد كلّ ما ينسب إليه من هذا الباب» (بر تو باد که در این کلمات تأمل کنی که درهای خیر و سعادت را بر تو خواهد گشود و برای تو آشکار می‎کند که هیچ استبعادی در هر آنچه در این زمینه به او نسبت داده می‎شود، نیست).

یکی از جملاتی که محدث نوری از کتاب کشف المحجّة سیّد نقل می‎کند، این است که او خطاب به فرزندش می‎گوید:

«فإن أباك عرفه أبلغ من معرفة ضياء شمس السّماء» (همانا پدر تو، او عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف را واضح‎تر از نور خورشید در آسمان شناخت).

این وضعیّت سیّد در قرن هفتم (متوفّاى ۶۶۴ هـ.ق) است و بعد از او علامه حلّی قدس‌سره در قرن هشتم (٧٢۶ هـ.ق) همین شرایط را داشت. اندکی بعد از او نیز سیّد بهاءالدین نیلی، شاگرد فرزند علامه حلّی، کتابی با نام «السلطان المفرّج عن أهل الإيمان فی من رأى صاحب الزمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف» تألیف کرد که در میان شاگردانش بسیار مقبول افتاد و از این رو، حسن بن سلیمان آن را در «مختصر البصائر» نقل نمود، تا این‎که این کتاب مشهور شد و به یکی از مصادر و منابع «بحار الانوار» مبدل گشت. همچنین صاحب «وسائل» نیز در کتاب «إثبات الهداة» از آن نقل کرد.

او بعد از آن‎که در پایان کتابش رؤیاهای خود و آنچه را از معجزات دیده است، بیان می‎کند، می‎گوید:

«و قد أخبرنی جماعة من ثقات الأصحاب أنّهم رأوا صاحب‎الأمر علیه‌السلام فی اليقظة و شاهدوا منه معجزات متعدّدات و أخبرهم بعدّة مغيّبات و دعا لهم بدعواتٍ صارت مستجابات و أنجاهم من أخطار مهلكات تضيق عن تفاصيلها الكلمات، و كلّها من أوضح المعجزات فليضف ذلك إلى ما تقدّم من الحكايات و الرّوايات المتواترات، المشتملة على الآيات البيّنات و البراهين الواضحات أن في ذلك لآيات و اللّه أعلم»^١٨ (تعدادی از اصحاب مورد اعتماد برای من نقل کرده‎اند که حضرت ولیّ عصر عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف را در بیداری دیده و معجزات عدیده‎ای از او مشاهده کرده‎اند و آن حضرت برایشان از برخی امور غیبی خبر داده و برایشان دعاهایی کرده که همگی مستجاب شده و آن‎ها را از خطرهای مهلک نجات داده است. اما سخن از بیان تفاصیل این حکایات در مضیقه است و هر یک از آن‎ها از آشکارترین معجزات است. این را اضافه کنید به حکایات و روایات متواتری که مشتمل بر آیات واضح و برهان‎های آشکار است بر این‎که در این‎ها نشانه‎هایی وجود دارد؛ و خداوند آگاه‎تر است).

پس باید در کلام محقّق بزرگ محمّد بن حسن حرّ عاملی قدس‌سره صاحب «وسائل» دقت شود که او کلمه «المتواترات» را به کار برده است. او در قرن یازدهم می‎زیست و متوفای ١١٠۴ هـ.ق است. این تعبیر به وقایع متعدد و نقلیات بسیاری باز می گردد که از قرون متمادی به او رسیده بود. مثلاً در قرن بعد از تألیف کتاب «السلطان المفرّج»، مقدس اردبیلی (متوفّاى ۹۹۳ هـ.ق) است که تشرّفاتی را نقل می‎کند که بین شیعیان مشهور شده است. پس جای تعجب نیست که صاحب وسائل تعبیر «المتواترات» را یک قرن بعد از آن به کار می‎برد، زیرا هیچ‎کس نمی‎تواند خود را فریب دهد و چشم بر واقعیت‎ها ببندد.

 به همین صورت، بعد از صاحب وسائل، در قرون بعدی تا به امروز امثال سیّد مهدی بحرالعلوم قدس‌سره آمده‎اند که هرگاه موضوع تشرّفات مطرح می‎گردد، اشاره به او می‎شود. کافی است که به کتاب‎های معاصر مانند «النجم الثاقب» و «جنّة المأوى» و «العبقریّ الحسان» و کتاب‎های بعد از این‎ها نظری بیندازیم، تا صحت این مطلب آشکار شود. آیا ممکن است این‎همه جریانات مستمر در طول قرون، جز برخاسته از امری حقیقی و متواتر نزد عوام و خواص شیعه باشد؟!