در حال بارگیری...
مستحبات حج بیش از آن است که در این رساله بیان شود، لذا به بیان مقداری از آنها اکتفا می‌گردد.
شخصی که اراده سفر مکه یا سفر دیگر را دارد، مستحب است که از حضرت حق جل و علا، طلب خیر کند و وصیت بنماید و صدقه بدهد تا آن که به آن صدقه سلامتی خود را خریداری نماید.
و وقتی که برای مسافرت مهیا شد، مستحب است در خانه خود چهار رکعت نماز در هر رکعتی «فاتحة الکتاب» و سوره «توحید» را بخواند و بگوید: «اللَّهُمَّ إنِّی أتَقَرَّبُ إلَیک بِهِنَّ فَاجْعَلْهُنَّ خَلیفَتی فی أهْلِی وَ مَالی.»
و مستحب است در کنار درب خانه خود ایستاده و سه مرتبه از پیش رو و طرف راست و طرف چپ سوره فاتحه بخواند و به همین ترتیب سه مرتبه آیة الکرسی را بخواند و بعد از آن بگوید: «اللَّهُمَّ احْفَظْنی وَ احْفَظْ مَا مَعی وَ سَلِّمْنی، وَ سَلِّم مَا مَعِی وَ بَلِّغْنی وَ بلِّغْ ما مَعِی بِبَلاغِک الحَسَنِ الجَمیلِ.»
مستحبات احرام چند چیز است:
۱. پاکیزه نمودن بدن قبل از احرام و کوتاه نمودن ناخن و شارب و ازاله موهای زائد بدن.
۲. کسی که قصد حج دارد از اول ماه ذی القعده و شخصی که قاصد عمره مفرده است پیش از یک ماه، موی سر و ریش را رها کند.
۳. غسل احرام؛ و این غسل از زن حائض و نفساء نیز صحیح است؛ و تقدیم این غسل قبل از میقات جائز است و در صورت تقدیم اگر در میقات آب یافت شد، مستحب است غسل را اعاده بنماید. و بعد از این غسل اگر مکلف لباسی را پوشید یا چیزی را خورد که بر مُحرم حرام است باز هم اعاده مستحب است. و اگر مکلف در روز غسل نمود، آن غسل تا آخر شب آینده کفایت می‌کند؛ و هم چنین اگر غسل در شب نمود تا آخر روز آینده کافی است.
و چون غسل کند این دعا را بخواند: «بسم اللَّه و باللَّه، اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ لی نُوراً و طَهوراً و حِرزاً و أمْناً من کلِّ خَوفٍ، و شِفاءً مِن کلِّ داءٍ و سُقم، اللَّهُمَّ طهِّرْنی و طهِّرْ قلبی و اشرَح لی صَدْری، و أجْرِ علی لسانی مَحَبَّتک و مِدْحَتَک و الثَّناءَ عَلَیک، فإنَّهُ لا قَوَّةَ لی إلّا بک، و قد عَلِمْتُ أنّ قِوامَ دینی التسلیمُ لَک، و الاتِّباعُ لِسُنَّةِ نَبیک صَلَواتُک عَلَیهِ وَ آلِهِ.»
۴. هنگام پوشیدن دو جامه احرام بگوید: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی رَزَقنی ما اواری به عَورَتی، و اؤدّی فیه فَرْضی، و أعبُدُ فیه ربِّی، و أنتهی فیه إلی ما أمَرَنی، الْحَمْدُ لِلَّهِ الّذی قَصَدْتُهُ فَبَلَّغَنی، و أرَدْتُهُ فَاعاننی و قَبِلَنی و لَمْ یقطَعْ بی، وَ وَجْهَهُ أردتُ فَسَلَّمَنی، فهو حِصْنی وَ کهْفی و حِرْزی، و ظَهری و مَلاذی، و رجائی و مَنْجای و ذُخْری، و عُدَّتی فی شِدَّتی و رَخائی.»
۵. آن که دو جامه احرام از پنبه باشد.
۶. آن که احرام را به ترتیب ذیل ببندد: در صورت تمکن بعد از فریضه ظهر و در صورت عدم تمکن، بعد از فریضه دیگر و در صورت عدم تمکن از آن، بعد از شش یا دو رکعت نماز نافله که مستحب است در رکعت اول پس از حمد سوره توحید و در رکعت دوم سوره جحد (کافرون) را بخواند و شش رکعت افضل است؛ و بعد از نماز، حمد و ثنای الهی را به‌جا آورد و بر پیغمبر و آل او صلوات بفرستد آنگاه بگوید: «اللَّهُمَّ انی اسألُک انْ تَجْعَلَنی مِمَّن استَجابَ لَک، و آَمَنَ بِوَعْدِک، وَ اتَّبَعَ امْرَک فَإنّی عَبْدُک و فی قَبضَتِک، لا أُوقی إلّا ما وقَیتَ، و لا آخُذُ إلّا ما اعطَیتَ، و قَد ذکرْتَ الحجَّ، فأسألُک أن تَعْزِمَ لی عَلیهِ عَلی کتابک و سُنَّةِ نبیک صلّی اللَّه علیه و آله، و تُقوِّینی علی ما ضَعُفتُ عنه، و تُسلِّمَ مِنِّی مَناسِکی، فی یسرٍ مِنک و عافیةٍ، و اجْعَلْنی من وَفْدک الَّذین رَضیتَ و ارتَضیتَ و سَمَّیتَ وَ کتبْت. اللَّهُمَّ إنِّی خَرَجتُ مِن شُقَّةٍ بَعیدَةٍ و أنْفَقْتُ مالی ابْتغاءَ مَرْضاتِک، اللَّهُمَّ فَتَمِّم لی حَجّی و عُمْرَتی، اللَّهُمَّ إنّی اریدُ التمتّع بِالعُمْرَةِ إلی الحَجِّ علی کتابک و سُنَّةِ نَبِیک صلّی اللّه علیه و آله و سلّم، فإن عَرَضَ لی عارضٌ یحبسُنی، فحُلَّنی حیثُ حَبَسْتَنی لِقَدَرِک الّذی قَدَّرْتَ علی، اللَّهُمَّ إنْ لم تَکنْ حَجَّةٌ فَعمرةٌ. أَحرمَ لَک شَعری و بَشَری، و لَحْمی و دَمی، و عِظامی و مُخّی و عَصَبی، من النِّساء و الثِّیابِ وَ الطِّیبِ، أبتغی بذلک وجْهَک وَ الدّارَ الآخرةَ.»
۷. آن که نیت احرام را به زبان تلفظ نماید؛ و برای مردن مستحب است تلبیه را بلند بگویند.
۸. سابقاً گفتیم که تلبیه واجب که احرام به آن محقق می‌شود بنا بر احوط این است: «لَبَّیک اللَّهُمَّ لَبَّیک لَبَّیک لا شَریک لَک لَبَّیک إنَّ الحَمْدَ و النَّعْمَةَ لَک وَ المُلک لا شَریک لَک.»
و مستحب است بعد از آن بگوید: «لَبَّیک ذا المعارجِ لبَّیک، لبّیک داعِیاً إلی دارِ السّلامِ لبَّیک، لبّیک غفّارَ الذُنُوبِ لبّیک، لبّیک أهلَ التلبیةِ لبّیک، لبّیک ذا الجلالِ و الاکرامِ لبّیک، لبَّیک تُبدِئُ و المعادُ إلیک لبّیک، لبّیک تَستغنی و یفْتَقَرُ إلیک لبّیک لبّیک مَرعُوباً وَ مَرهوباً إلیک لبّیک، لبّیک إلهَ الحق لَبَّیک، لبّیک ذا النَّعْماءِ و الفَضْلِ الحَسنِ الجَمیلِ لبَّیک، لبَّیک کشّافَ الکرَبِ العظامِ لبَّیک، لبّیک عبدُک و ابنُ عبدَیک لبّیک، لبّیک یا کریمُ لبّیک.»
و این جملات را نیز بگوید خوب است: «لبّیک اتقرّبُ إلیک بمحمّدٍ و آل محمّدٍ لبّیک، لبّیک بحجّة أو عُمرةٍ لبّیک، لبّیک و هذه عُمْرةُ متعة إلی الحج لبّیک، لبّیک تلبیةً تمامُها و بلاغُها علیک.»
۹. آن که تلبیه‌ها را در حال احرام تکرار کند و در موارد ذیل نیز آن را بگوید: وقت بر خواستن از خواب؛ بعد از هر نماز واجب و مستحب؛ وقت رسیدن به سواره؛ هنگام بالا رفتن از تلّ یا سرازیر شدن از آن؛ وقت سوار شدن یا پیاده شدن؛ و اوقات سحر تلبیه بسیار بگوید، و زن حائض و نفساء نیز این تلبیه‌ها را بگویند. و شخصی که عمره تمتّع را به‌جا می‌آورد، تلبیه گفتن او تا دیدن خانه‌های مکه معظّمه مستحب است و بعد از آن باید قطع نماید؛ و اما کسی که برای حج مُحرم شده، می‌تواند تلبیه را تا ظهر روز عرفه ادامه دهد.
مکروهات احرام چند چیز است:
۱. احرام در جامه سیاه مکروه است؛ و افضل احرام در جامه سفید است؛ و ظاهر بعض روایات معتبر، عدم کراهت لباس سبز است.
۲. خوابیدن مُحرم در لباس و بالش سیاه رنگ.
۳. احرام بستن در جامه چرکین؛ و اگر جامه در حال احرام چرک شود بهتر آن است که مکلف مادامی که در حال احرام است آن را نشوید.
۴. استعمال حنا پیش از احرام و در صورتی که اثر آن تا حال احرام باقی بماند.
۵. حمام رفتن و ساییدن بدن.
۶. لبیک گفتن مُحرم در جواب کسی که او را صدا نماید، بلکه احوط ترک آن است.
۱. همین که حاجی به حرم رسید، پیاده شده و به جهت دخول حرم غسل نماید.
۲. از برای تواضع و فروتنی نسبت به حضرت حق جل علا، پا برهنه شده و آن چه را که در پا نموده بوده را در دست گرفته داخل حرم شود، و این عمل، ثواب زیادی دارد.
۳. هنگام دخول حرم این دعا را بخواند: «اللَّهُمَّ إنَّک قُلتَ فی کتابِک، و قولُک الحقّ: وَ أَذِّنْ فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ یأْتُوک رِجالًا وَ عَلی کلِّ ضامِرٍ یأْتِینَ مِنْ کلِّ فَجٍّ عَمِیقٍ، اللَّهُمَّ إنّی أرجو أنْ أکونَ مِمَّنْ اجابَ دعوتَک، قَد جئتُ من شُقَّةٍ بَعیدةٍ و فَجٍّ عَمیقٍ، سامعاً لِنِدائِک و مُستجیباً لَک، مُطیعاً لأمرِک، و کلُّ ذلک بِفَضْلِک عَلی و إحسانِک إلی. فَلَک الحمْد علی ما وَفَّقْتَنی لَهُ أبتغی بذلک الزُّلفةَ عِنْدَک، وَ القُربَةَ إلیک و المنزلةَ لدَیک، و المَغْفِرةَ لذُنوبی، و التَّوْبَةَ علی منها بمنِّک، اللَّهُمَّ صلِّ عَلی مُحمدٍ و آل مُحمَّد و حرِّم بَدَنی علی النّارِ، و آمِنّی مِن عَذابِک بِرَحْمَتِک یا ارحَمَ الرَّاحمین.»
برای وارد شدن مکه معظّمه نیز غسل مستحب است؛ و هنگام وارد شدن به مکه معظّمه مستحب است که شخص با حالت تواضع وارد شود؛ و کسی که از راه مدینه برود، از بالای مکه داخل شده و وقت بیرون آمدن از پایین آن بیرون آید.
مستحب است مکلف برای وارد شدن به مسجد الحرام، غسل بنماید؛ و هم چنین مستحب است با پای برهنه و یا حالت آرامش و وقار وارد شود؛ و هنگام ورود، از در «بنی شیبه» وارد شود؛ و گفته‌اند که در «بنی شیبه» در حال کنونی، مقابل «باب السلام» است، بنا بر این خوب است که از «باب السلام» وارد شده و مستقیماً بیاید تا از اسطوانات بگذرد؛ و مستحب است بر در مسجد الحرام ایستاده و بگوید: «السّلام علیک أیها النّبی و رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرکاتُهُ، بسم اللَّه و بِاللَّهِ، وَ مِنَ اللَّهِ و ما شاءَ اللَّه، السّلامُ عَلی أنبیاءِ اللَّهِ و رُسُلِهِ، وَ السّلامُ علی رَسُولِ اللَّه، و السّلامُ علی إبراهیمَ خَلیلِ اللَّهِ، و الحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ العالمین.»
پس داخل مسجد الحرام شود و رو به کعبه دست‌ها را بلند نموده و بگوید: «اللَّهُمَّ إنِّی أَسْأَلُک فی مَقامی هذا، فی اوّلِ مناسِکی، ان تَقبَلَ تَوبَتی و ان تَجاوَزَ عن خَطیئَتی و تَضَعَ عنِّی وِزْری، الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی بَلَغَنی بَیتَهُ الحرامَ، اللَّهُمَّ إنِّی اشهِدُک أنَّ هذا بیتُک الحرامُ الّذی جعلتَهُ مَثابَةً للناسِ و أمْناً مُبارکاً و هُدی للعالمین. اللَّهُمَّ إنِّی عَبْدُک، و البلدُ بلدُک، و البیتُ بیتُک، جئتُ اطْلبُ رَحْمَتَک، و أؤُمّ طاعَتَک، مُطیعاً لأمرک، راضیاً بقَدَرک، أسألک مسألةَ الفقیرِ إلیک، الخائفِ لِعُقوبَتِک، اللَّهُمَّ افتَحْ لی ابوابَ رَحْمَتِک، و اسْتَعمِلنی بطاعتِک و مَرْضاتِک.»
و در روایت دیگر وارد است که نزد در مسجد بگوید: «بسم اللَّهِ و باللَّه، و مِن اللَّهِ وَ إلی اللَّهِ و ما شاء اللَّه، و علی مِلَّةِ رسولِ اللَّه صلّی اللّه علیه و آله، و خیرُ الأسماء للّه، و الحَمْدُ للّه، و السّلامُ علی رَسُولِ اللَّهِ صلّی اللَّه علیه و آله، السّلام علی محمّد بن عبد اللّه، السلام علیک أیها النَّبی و رحمةُ اللَّهِ و برکاتُه، السّلامُ علی أنبیاءِ اللّه و رسله، السّلامُ علی إبراهیمَ خَلیل الرَّحمنِ، السّلامُ علی المُرْسَلینَ، و الْحَمْدُ للَّهِ رَبِّ العالَمینَ، السّلامُ علینا و علی عبادِ اللَّهِ الصّالحینَ. اللَّهُمَّ صلِّ علی مُحَمَّدٍ و آلِ مُحَمد، و بارِک عَلی مُحمّدٍ و آل محمّد، و ارحَمْ مُحمَّداً و آلَ مُحَمَّدٍ، کما صَلَّیتَ و بارَکتَ وَ تَرَحَّمتَ علی إبراهیم وَ آلِ إبراهیمَ إنَّک حَمیدٌ مَجید، اللَّهُمَّ صَلّ عَلی مُحمَّد و آل مُحَمَّد عبْدِک و رسولِک، و صَلِّ علی إبراهیمَ خلیلِک، و علی أنبیائِک وَ رُسُلِک و سَلِّمْ عَلَیهِمْ، و سَلامٌ علی المُرْسَلینَ، و الحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ العالمینَ.
اللَّهُمَّ افْتحْ لی ابوابَ رَحْمَتِک وَ اسْتَعْمِلْنی فی طاعَتِک وَ مَرْضَاتِک و احْفَظْنی بِحِفْظِ الإیمان ابَداً ما ابْقَیتَنی جَلَّ ثَناءُ وَجْهِک، الْحَمْدُ لِلَّهِ الّذی جَعَلَنی مِنْ وَفْدهِ وَ زُوّارِهِ، وَ جَعَلَنی مِمّن یعْمُرُ مَساجِدَهُ، وَ جَعَلنی مِمّن یناجیهِ، اللَّهُمَّ إنّی عَبْدُک، وَ زائِرُک فی بَیتِک وَ عَلی کلِّ مَأتی حَقٌ لِمَن اتاهُ وَ زارَهُ، و انتَ خَیرُ مَأتی وَ اکرَمُ مَزورٍ. فَاسألُک یا اللَّهُ یا رَحْمانُ وَ بأنّک أنتَ اللَّهُ لا إلهَ إلّا انْتَ، وَحْدَک لا شَریک لَک، وَ بِأَنَّک واحِدٌ احَدٌ صَمَدٌ لَمْ تَلِدْ وَ لَمْ تُولَد، وَ لَمْ یکنْ لَک کفُواً احَدٌ، و أنّ محمّداً عَبْدُک وَ رَسُولُک صلّی اللَّه عَلیهِ و عَلی اهْل بیتِه، یا جَوادُ یا کریمُ یا ماجدُ یا جَبّارُ یا کریمُ، اسألُک ان تَجْعَلَ تُحْفَتَک إیای بزیارتی ایاک اوَّلَ شیءٍ تُعْطینی فَکاک رَقَبتی مِنَ النَّارِ.»
پس سه مرتبه می‌گوید: «اللَّهُمَّ فُک رَقَبتی مِنَ النَّار.»
پس می‌گوید: «و اوسِعْ علی مِن رِزْقِک الحَلالِ الطیبِ، وَ ادْرَأْ عنی شرَّ شیاطینِ الإِنسِ و الْجِنِّ، و شرَّ فَسَقَةِ الْعَربِ و العجَمِ.»
و مستحب است وقتی که برابر حجر الأسود قرار گرفت بگوید: «أشْهَدُ انْ لا إله إلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَریک لَهُ، وَ اشهدُ انّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ و رسولُه، آمَنْتُ باللَّه و کفَرْتُ بالطّاغوتِ و باللّاتِ و العُزّی و بعبادةِ الشیطانِ، و بعبادةِ کلِّ نِدٍّ یدعی من دُونِ اللَّهِ.»
پس نزدیک حجر الأسود رفته و آن را استلام کند و بگوید: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدانا لِهذا وَ ما کنَّا لِنَهْتَدِی لَوْ لا أَنْ هَدانَا اللَّهُ، سُبْحانَ اللَّه و الْحَمد لِلَّهِ و لا إلهَ إلّا اللَّه و اللَّه اکبرُ، أکبرُ مِنْ خَلقِهِ، اکبرُ مِمَّن اخْشی و احذَرُ، و لا إله إلّا اللَّه وحدهُ لا شریک له، له المُلک و لهُ الحَمْد، یحیی و یمیتُ، و یمیتُ و یحیی، بِیدِهِ الخَیرُ، و هُوَ علی کلِّ شیءٍ قدیر.»
و صلوات بر پیغمبر و آل او بفرستد، و سلام بر پیغمبران بدهد همان‌گونه که وقت دخول مسجد سلام میداد؛ آنگاه می‌گوید: «إنّی أُوْمِنُ بوعدِک وَ أُوفی بعهدِک.»
و در روایت معتبر وارد است که: وقتی نزدیک حجرالاسود رسیدی دست‌های خود را بلند کن و حمد و ثنای الهی را به‌جا آور، و صلوات بر پیغمبر بفرست و از خداوند عالم بخواه که حج تو را قبول کند، پس از آن حجر را بوسیده و استلام نما؛ و اگر بوسیدن ممکن نشد، با دست لمس نما؛ و اگر آن هم ممکن نشد، اشاره به آن کن و بگو: «اللَّهُمَّ امانتی ادَّیتُها، و میثاقی تعاهَدتُهُ لتشهَدَ لی بالمُوافاة، اللَّهُمَّ تصدیقاً بکتابک، و علی سُنَّةِ نبیک، اشْهَدُ ان لا إله إلّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَریک لَهُ، وَ أنّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ، آمنتُ باللَّهِ وَ کفَرتُ بِالْجِبْتِ وَ الطّاغوتِ و باللّاتِ و العُزّی، و عِبادَةِ الشَیطانِ وَ عبادةِ کلّ نِدٍّ یدعی مِن دونِ اللَّهِ.»
و اگر نتوانی همه را بخوانی، بعضی را بخوان و بگو: «اللَّهُمَّ إلیک، بَسَطْتُ یدی، وَ فیما عِنْدَک عَظُمَتْ رَغْبَتی فَاقْبَلْ سبْحَتی، وَ اغْفِرْ لی وَ ارْحَمْنی، اللَّهُمَّ إنّی اعُوذُ بِک مِنَ الکفْرِ وَ الْفَقْرِ وَ مَواقِفِ الخِزْی فی الدُّنیا وَ الآخِرة.»
مستحب است که طواف کننده سر برهنه و پا برهنه، مشغول دعا و ذکر الهی باشد؛ و حرف بیهوده نزند؛ و گام‌ها را کوتاه بردارد؛ و کارهایی که در نماز مکروه است، در طواف نیز ترک نماید.
و به سند معتبر از حضرت رسول صلی‌الله‌علیه‌وآله- مروی است که: «هر که طواف کند خانه کعبه را در وقت زوال با سر برهنه، و گام‌ها را کوتاه بردارد، و چشم خود را از نامحرم و عورت به پوشاند، و حجر الأسود را در هر شوطی، دست یا بدن خود را بر حجرالاسود بمالد بی آن که آزارش به کسی برسد، و ذکر الهی را از زبان قطع نکند، بنویسد از جهت او به عدد هر گامی هفتاد هزار حسنه و محو کند از او هفتاد هزار گناه و بلند کند در بهشت از برای او هفتاد هزار درجه و بنویسد از جهت او ثواب آزاد کردن هفتاد هزار بنده که بهای هر یک، ده هزار درهم باشد و او را شفیع سازد در هفتاد هزار نفر از اهل بیت او و برآورد از جهت او هفتاد هزار حاجت، اگر خواهد در دنیا به او برساند و اگر خواهد در آخرت.»
در حال طواف مستحب است بگوید: «اللَّهُمَّ انی اسألک بِاسْمِک الّذی یمْشی بِهِ عَلی طَلل الماءِ کما یمشی به عَلی جَدَدِ الأرض، وَ أَسأَلُک بِاسْمِک الّذی یهْتَزُّ لَهُ عَرْشُک، وَ أسألُک بِاسْمِک الّذی تَهْتَزّ لَهُ أقدامُ مَلائکتِک، و أسألُک باسْمِک الَّذِی دَعاک بِهِ مُوسی مِن جانِبِ الطّور فَاسْتَجَبْتَ لَهُ و ألقَیتَ علیهِ مَحَبَّةً مِنْک، و أسْألُک بِاسْمِک الّذی غَفَرْتَ بِهِ لِمُحمّدٍ ما تَقدّمَ مِن ذَنْبِهِ وَ ما تأخّر، وَ أتَمَمْتَ عَلَیهِ نِعْمَتَک أنْ تَفْعَلَ بی کذا و کذا» و حاجت خود را بطلبد.
و نیز مستحب است در حال طواف بگوید: «اللَّهُمّ إنّی إلیک فقیرٌ، و انّی خائِفٌ مُسْتَجیرٌ، فَلا تُغَیر جِسْمی، وَ لا تُبَدِّل اسْمی.»
و صلوات بر محمد و آل او بفرستد بخصوص وقتی که به در خانه کعبه معظّمه می‌رسد؛ و وقتی که به حجر اسماعیل رسید به ناودان نگاه نموده و بگوید: «اللَّهُمَّ ادْخِلْنی الجَنَّة بِرَحْمَتِک، و اجِرْنی بِرَحْمَتِک مِنَ النّارِ، وَ عافنی مِنَ السُّقْمِ، وَ أوسِعْ عَلَی مِنَ الرّزقِ الحَلال، و ادْرَأْ عَنّی شَرَّ فَسَقَةِ الجِنِّ و الْانْسِ، و شَرَّ فَسَقَةِ الْعَرَبِ و الْعَجَمِ.»
و چون از حجر بگذرد و به پشت سر کعبه برسد، بگوید: «یا ذَا المَنِّ و الطَّولِ و الْجُودِ و الْکرمِ، إنّ عَمَلی ضَعیف فَضاعِفْه لی و تَقَبَّلهُ مِنی، إنّک انْتَ السَّمیعُ العَلیمُ.»
و چون به رکن یمانی برسد، دست بردارد و بگوید: «یا اللَّهُ یا وَلی العافیةِ، و خالِقَ العافیة، و رازقَ العافیة، و المُنعِمُ بالعافیة، و المَنّانُ بالعافیة و الْمُتَفَضِّلُ بالعافیة عَلَی و عَلی جمیعِ خَلْقِک، یا رحمنَ الدّنیا و الآخرةِ و رَحیمَهُما، صلِّ علی مُحَمَّدٍ و آل مُحمَّدٍ و ارْزُقنا العافیةَ، و دَوامَ العافیةِ، و تمامَ العافیةِ، و شُکرَ العافِیة، فی الدنیا و الآخرةِ یا ارحمَ الرَّاحمین.»
پس سر به جانب کعبه بالا کند و بگوید: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی شَرَّفَک وَ عَظَّمک وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی بَعَثَ مُحَمَّداً نَبیاً وَ جَعلَ عَلیاً إماماً اللَّهُمَّ اهدِ لَهُ خیارَ خَلقک وَ جنِّبهُ شِرارَ خَلقک.»
و چون میان رکن یمانی و حجر الأسود برسد بگوید: «رَبَّنا آتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَةً وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النَّارِ.»
و در شوط هفتم وقتی که به «مستجار»۱ رسید، مستحب است دو دست خود را بر دیوار خانه بگشاید و شکم و روی خود را به دیوار کعبه بچسباند و بگوید: «اللَّهُمَّ البَیتُ بیتُک، و العبدُ عبدُک و هذا مکانُ العائذ بک من النّار.»
پس به گناهان خود اعتراف نموده و از خداوند عالم آمرزش آن را بطلبد که إن شاء اللَّه تعالی مستجاب خواهد شد، بعد بگوید: «اللَّهُمَّ مِن قِبَلِک الرَّوحُ وَ الفَرَجُ و العافیةُ، اللَّهُمَّ إنّ عملی ضَعیفٌ فَضاعِفْه لی، و اغْفِر لی ما اطّلَعْتَ عَلَیهِ منِّی وَ خَفِی عَلی خَلْقِک أستجیر بِاللَّهِ مِنَ النَّارِ.»
و آن چه خواهد دعا کند؛ و رکن یمانی را استلام کند و به نزد حجر الأسود آمده و طواف خود را تمام نموده و بگوید: «اللَّهُمَّ قَنِّعْنی بِما رَزَقْتَنی، و بارِک لی فیما آتَیتَنی.»
و برای طواف کننده مستحب است در هر شوط، ارکان خانه کعبه و حجر الأسود را استلام نماید و در وقت استلام حجر بگوید: «امانتی ادَّیتُها و میثاقی تَعاهَدتُهُ لتشهَدَ لی بالمُوافاةِ.»
در نماز طواف، مستحب است بعد از حمد در رکعت اوّل سوره «توحید» و در رکعت دوم سوره «جحد» (کافرون) را بخواند، و پس از نماز حمد و ثنای الهی را به‌جا آورده و صلوات بر محمد و آل محمد بفرستد و از خداوند مهربان طلب قبول نماید. و در بعضی از روایات است که حضرت صادق علیه‌السلام بعد از نماز طواف به سجده رفته و چنین می‌گفت: «سَجَد وَجْهی لَک تَعبّداً وَ رِقًّا، لا إلهَ إلّا انْتَ حَقّا حَقّا، الأوّلُ قَبلَ کلِّ شَیء، و الآخِرُ بَعْدَ کلِّ شیء وَ هَا انَا ذا بَینَ یدَیک، ناصیتی بِیدِک، و اغْفِر لی إنّه لا یغْفِرُ الذَّنبَ العظیمَ غیرُک، فَاغْفِرْ لی، فإنِّی مُقِرّ بِذُنُوبی عَلی نَفسی و لا یدفَعُ الذَّنبَ العَظیمَ غیرُک.»
و بعد از سجده روی مبارک آن حضرت از گریه چنین بود که گویا در آب فرو رفته باشد.
و بعد از فراغ از نماز طواف و پیش از سعی، مستحب است به نزد چاه زمزم رفته و از آب آن به سر و پشت خود بریزد و بگوید: «اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ عِلماً نافِعاً، و رِزقاً واسعاً، و شفاءً مِنْ کلِّ داءٍ و سُقمٍ.»
پس از آن به نزد حجر الأسود بیاید؛ و مستحب است از دری که محاذی حجر الأسود است به طرف صفا متوجّه شود و با آرامی دل و بدن بالای صفا رفته و به خانه کعبه نظر کند و به رکنی که حجر الأسود در او است رو نماید و حمد و ثنای الهی را به‌جا آورد و از نعمت‌های الهی یادآورد، آنگاه این اذکار را بگوید: «اللَّهُ اکبَر» هفت مرتبه «الْحَمْدُ لِلَّهِ» هفت مرتبه «لا إلهَ إلّا اللَّهُ» هفت مرتبه «لا إلهَ إلّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَریک لَهُ لَهُ الْمُلک وَ لَهُ الْحَمْدُ یحیی وَ یمیتُ وَ یمیتُ وَ یحیی وَ هُوَ حَی لا یمُوتُ وَ هُوَ عَلی کلِّ شَیءٍ قَدیرٌ» سه مرتبه، پس صلوات بر محمد و آل محمد بفرستد پس بگوید: «اللَّهُ اکبَرُ عَلی ما هَدانا وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلی ما أبْلانا وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الحَی الْقَیومِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الدَّائِمِ» سه مرتبه.
پس بگوید: «أشْهَدُ أنْ لا إلهَ إلّا اللَّهُ وَ أشْهَدُ أنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولهُ لا نَعْبُدُ، إلّا إیاهُ مُخْلِصینَ لَهُ الدِّینَ وَ لَوْ کرِهَ الْمُشْرِکونَ» سه مرتبه، پس بگوید: «اللَّهُمَّ إنِّی أسألُک العَفو وَ العَافیةَ وَ الیقینَ فی الدُّنیا وَ الآخِرَةِ» سه مرتبه، پس بگوید: «اللَّهُمَّ آتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَةً وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النَّارِ» سه مرتبه، پس بگوید: «اللَّهُ اکبَرُ» صد مرتبه، «لا إِلهَ إلّا اللَّه» صد مرتبه «الْحَمْدُ لِلَّهِ» صد مرتبه «سُبْحان اللَّه» صد مرتبه، پس بگوید: «لا إله إلّا اللَّهُ وَحْدَهُ، انْجَزَ وَعْدَهُ وَ نَصَرَ عَبْدَهُ، وَ غَلَبَ الأحْزابَ وَحْدَهُ، فَلَهُ المُلْک و لَهُ الحَمْدُ، وَحْدَهُ وَحْدَهُ، اللَّهُمَّ بارِک لی فِی الْمَوتِ و فی ما بَعْدَ الْمَوْت، اللَّهُمَّ إنّی اعُوذُ بِک مِنْ ظُلْمَةِ القَبْرِ وَ وَحْشَتِهِ، اللَّهُمَّ اظِلَّنی فی ظِلِّ عَرْشِک یوْمَ لا ظِلَّ إلّا ظِلُک.»
و بسیار تکرار کند سپردن دین و نفس و اهل و مال خود را به خداوند عالم پس بگوید: «أستَودِعُ اللَّهَ الرَحمنَ الرَّحیمَ الَّذِی لا تَضیعُ وَدائِعهُ دینی و نَفْسی وَ اهْلی، اللَّهُمَّ اسْتَعْمِلْنی علی کتَابِک وَ سُنَّةِ نَبیک و تَوَفَّنی عَلی مِلَّتِهِ، وَ اعِذْنی من الْفِتنَة.»
پس بگوید: «اللَّهُ أکبَر» سه مرتبه، سپس آنها را دو مرتبه تکرار کند و یک بار تکبیر بگوید و مستحب است که باز آنها را تکرار نماید؛ و اگر تمام این عمل را نتواند انجام دهد، هر قدر که می‌تواند بخواند؛ و مستحب است که این دعا را بخواند: «اللَّهُمَّ اغْفِرْ لی کلِّ ذَنْبٍ اذْنَبْتُهُ قَطّ، فإنْ عُدْتُ فَعُدْ عَلَی بالْمَغْفِرَةِ، فَإنَّک انتَ الغَفُورُ الرَّحیمُ، اللَّهُمَّ افْعَلْ بی ما انْتَ أهْلُهُ، فَإنَّک إنْ تَفْعلْ بی ما انْتَ أهلُهُ تَرْحَمنی، و إنْ تُعَذِّبْنی فَانْت غَنی عَنْ عَذابی، و أنَا مُحتاجٌ الی رَحْمَتِک، فَیا مَنْ انا محتاجٌ الی رَحْمَتِهِ ارْحَمْنی، اللَّهُمَّ لا تفْعَلْ بی ما انا أهْلُهُ، فإنَّک انْ تَفْعل بی ما انَا اهلُهُ تُعذِّبنی وَ لَمْ تَظْلِمنی، أصْبَحْتُ أتَّقی عَدْلَک و لا أخافُ جَوْرَک، فیا مَنْ هُوَ عَدلٌ لا یجورُ ارْحَمْنی.»
در حدیث شریف وارد شده است هر کس که بخواهد مال او زیاد شود، ایستادن در صفا را طول دهد.
و مستحب است که پیاده سعی نماید؛ و از صفا تا به مناره به صورت معمولی راه رود و از آنجا تا جایی که بازار عطاران است، تند رود و «هروَله» نماید؛ و اگر سوار باشد، از حدّ معمول مقداری تندتر حرکت نماید، و از آنجا تا به مروه نیز به صورت معمولی راه رود؛ و در وقت برگشتن نیز به همان ترتیب مراجعت نماید؛ و از برای زن‌ها، «هروله» مستحب نیست.
و مستحب است در گریه کردن، سعی کند و خود را به گریه وادارد و در حال سعی دعای بسیار کند.
اموری که در احرام عمره، مستحب بود در احرام حج نیز مستحب است؛ و پس از این که شخص احرام بسته و از مکه بیرون آمد، همین که بر «ابطح» مشرف شود به صدای بلند تلبیه بگوید، و چون متوجه «منی» شود بگوید: «اللَّهُمَّ إیاک أرجُو، و إیاک أدْعو، فَبَلِّغْنی املی، وَ اصْلِحْ لی عَمَلی.»
و با تن و دل آرام با تسبیح و ذکر حق تعالی برود و چون به منی رسید بگوید: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی اقْدَمَنیها صالِحاً فی عافیة، و بَلَّغَنی هذا الْمَکانَ.»
پس بگوید: «اللَّهُمَّ هذِه مِنی، و هذِه ممَّا مَننْتَ به عَلَینا مِن الْمناسِک، فَأسألک أنْ تَمُنَّ عَلَی بما مَنَنْتَ به عَلی انْبِیائِک، فَإنَّما أنا عَبْدُک وَ فی قَبضَتِک.»
و مستحب است که شب عرفه را در منی بوده و با طاعت الهی مشغول باشد؛ و بهتر آن است که عبادات و خصوصاً نمازها را در مسجد «خیف» به‌جا آورد؛ و چون نماز صبح را خواند، تا طلوع آفتاب تعقیب گفته، سپس به عرفات روانه شود؛ و اگر خواسته باشد بعد از طلوع فجر روانه شود، مانعی ندارد، ولی مستحب است بلکه احوط است که تا آفتاب طلوع نکرده، از وادی «محسّر» رد نشود؛ و روانه شدن پیش از صبح، مکروه است و از بعضی حرمت آن را نقل نمودهاند مگر از برای ضرورت، مانند بیمار و کسی که از ازدحام بترسد و چون به عرفات متوجه شود، این دعا را بخواند: «اللَّهُمَّ إلَیک صَمَدتُ، و إیاک اعتَمَدتُ وَ وَجْهَک أرَدْتُ، فأسألک أنْ تُبارک لی فی رحلَتی و ان تَقْضی لی حاجتی، و أن تجْعلَنی مِمَّنْ تُباهی به الیومَ مَنْ هو افْضَلُ منِّی» و تا رسیدن به عرفات تلبیه بگوید.
در وقوف به عرفات چند چیز مستحب است:
۱. در حال وقوف با طهارت باشد.
۲. غسل نمودن؛ و بهتر آن است که نزدیک ظهر باشد.
۳. آن چه موجب تفرّق حواس است، از خود دور سازد تا آن که قلب او متوجّه جناب أقدس الهی گردد.
۴. نسبت به قافل‌های که از مکه می‌آید، وقوف در طرف دست چپ کوه واقع گردد.
۵. وقوف در پائین کوه و در زمین هموار بوده باشد، و بالا رفتن کوه مکروه است.
۶. در اول وقت، نماز ظهر و عصر را به یک اذان و دو اقامه به‌جا آورد.
۷. قلب خود را به حضرت حق جل و علا متوجه ساخته و حمد الهی گوید و تهلیل و تمجید نموده و ثنای حضرت حق را به‌جا آورد و پس از آن صد مرتبه «اللَّهُ اکبَر» و صد مرتبه سوره توحید را بخواند و آن چه خواهد دعا نماید و از شیطان رجیم، به خداوند مهربان پناه ببرد و این دعا را نیز بخواند: «اللَّهُمَّ رَبَّ المَشاعِر کلِّها فُک رَقَبَتی مِن النَّارِ، وَ اوْسِعْ عَلَی مِنْ رِزْقِک الحَلالِ، و ادْرَأ عَنّی شَرَّ فَسَقَةِ الجِنِّ و الانس اللَّهُمَّ لا تمکرْ بی و لا تخْدَعْنی و لا تَسْتَدْرِجْنی اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُک بِحَوْلِک وَ جُودِک وَ کرَمِک وَ مَنِّک وَ فَضْلِک، یا اسْمَعَ السّامعین و یا ابْصَرَ الناظرینَ و یا اسْرَعَ الحاسِبینَ و یا ارْحَمَ الرَّاحِمینَ انْ تُصَلِّی علی مُحَمَّدٍ و آلِ مُحَمَّدٍ، و إن تفعَلَ بی کذا و کذا.» و حاجت خود را نام ببرد پس دست به آسمان بردارد و بگوید: «اللَّهُمَّ حاجتی إلَیک الَّتی إنْ اعطَیتَنیها لمْ یضُرَّنی ما مَنَعْتَنی، وَ الَّتی إنْ مَنَعتَنیها لمْ ینْفَعْنی ما اعْطَیتَنی، أَسْأَلُک خلاصَ رَقَبَتی مِنَ النَّارِ اللَّهُمَّ إِنِّی عَبْدُک وَ مِلْک یدِک، ناصِیتی بِیدِک و اجَلَی بِعِلْمِک، أَسْأَلُک ان تُوَفِّقَنی لِما یرضیک عَنِّی وَ انْ تَسَلَّمَ مِنِّی مَناسکی الَّتی اریتَها خلیلک إبراهیم صلواتک علیه وَ دلَلْتَ عَلَیهَا نبیک محمّداً صلّی اللّه علیه و آله اللَّهُمَّ اجْعَلْنی مِمَّنْ رَضیتَ عَمَلَهُ وَ أطَلْت عُمْرَهُ و احییتَهُ بَعْدَ المَوْتِ.»
۸. و این دعا را بخواند: «لا إلهَ إلّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَریک لَهُ لَهُ الْمُلْک وَ لَهُ الْحَمْدُ، یحیی وَ یمیتُ وَ یمیتُ وَ یحیی، وَ هُو حی لا یموتُ بِیدهِ الخَیرُ وَ هُو عَلی کلّ شَیءٍ قَدیرٌ، اللَّهُمَّ لَک الحَمْدُ أنت کما تَقُول و خیر ما یقُولُ القائلُون، اللَّهُمَّ لَک صلاتی و دینی وَ مَحیای و مَماتی و لک تُراثی، و بک حَوْلی وَ مِنْک قوَّتی، اللَّهُمَّ إنِّی اعُوذُ بِک من الفَقْر و مِنْ وَسْواسِ الصَّدرِ و مِنْ شَتاتِ الأمرِ وَ مِنْ عَذاب النّار و مِنْ عَذابِ القبر، اللَّهُمَّ انّی اسألُک مِنْ خَیر ما تأتی بِهِ الرِّیاحُ، وَ اعُوذُ بِک مِنْ شَرِّ ما تأتی بِهِ الرّیاحُ، وَ أسألُک خیرَ اللَّیلِ و خیرَ النَّهارِ اللَّهُمَّ اجْعَلْ فی قَلبی نُوراً وَ فی سَمعی وَ بَصَری نُوراً وَ فی لحمی وَ دَمی وَ عِظامی وَ عُروقی وَ مَقعَدی وَ مَقامی وَ مَدخلی وَ مَخْرَجی نُوراً وَ أعظِمْ لی نُوراً یا رَبِّ یومَ ألقَاک إنَّک عَلی کلِّ شَیءٍ قَدیرٌ.»
و در این روز تا می‌تواند از خیرات و صدقات کوتاهی نکند و نیز رو به قبله کند و بگوید: «سُبْحانَ اللَّه» صد بار و «اللَّهُ اکبَر» و: «ما شاءَ اللَّهُ لا قُوَّةَ إلّا بِاللَّهِ أشْهَدُ أنْ لا إله إلّا اللَّهُ وَحْدَه لا شریک لَهُ لَهُ المُلک وَ لَهُ الحَمْدُ یحیی وَ یمیتُ وَ هُوَ حَی لا یمُوتُ بِیدِهِ الخَیرُ وَ هُوَ عَلی کلِّ شَیءٍ قَدیرٌ.»
۹. آن که به طرف کعبه معظّمه رو کند و این اذکار را بگوید: «سُبْحانَ اللَّهِ» صد مرتبه «اللَّهُ اکبَرُ» صد مرتبه «ما شاءَ اللَّهُ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ» صد مرتبه «أشْهَدُ أنْ لا إلهَ إلّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شریک لَهُ، لَهُ المُلک وَ لَهُ الحَمْدُ، یحْیی و یمیتُ و هُوَ حی لا یموتُ، بِیدِهِ الخَیرُ وَ هُوَ عَلی کلّ شَیء قَدیرٌ» صد مرتبه.
پس از اولِ سوره «بقره» ده آیه بخواند پس سوره «توحید» سه مرتبه و «آیة الکرسی» را بخواند تا آخر سپس این آیات را بخواند:«إِنَّ رَبَّکمُ اللَّهُ الَّذِی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فِی سِتَّةِ أَیامٍ ثُمَّ اسْتَوی عَلَی الْعَرْشِ یغْشِی اللَّیلَ النَّهارَ یطْلُبُهُ حَثِیثاً وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ وَ النُّجُومَ مُسَخَّراتٍ بِأَمْرِهِ أَلا لَهُ الْخَلْقُ وَ الْأَمْرُ تَبارَک اللَّهُ رَبُّ الْعالَمِینَ. ادْعُوا رَبَّکمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْیةً إِنَّهُ لا یحِبُّ الْمُعْتَدِینَ. وَ لا تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاحِها وَ ادْعُوهُ خَوْفاً وَ طَمَعاً إِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ قَرِیبٌ مِنَ الْمُحْسِنِینَ» پس سوره «قُلْ اعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَق» و سوره «قُلْ أعُوذُ بِرَبِّ النَّاس» را بخواند.
سپس نعمت‌های الهی را که به یاد دارد، یکایک ذکر نموده و حمد الهی نماید؛ و هم چنین بر اهل و مال و سایر چیزهایی که حضرت حق به او تفضّل نموده، حمد و شکر بنماید و بگوید: «اللَّهُمَّ لَک الْحَمْدُ عَلی نَعمائِک الَّتی لا تُحْصی بِعَدَدٍ وَ لا تُکافَأ بِعَمَلٍ.»
و به آیاتی از قرآن که در آنها ذکرِ حمد شده است، خدا را حمد و شکر نماید؛ و به آیاتی که در آنها ذکرِ تسبیح شده است، خدا را تسبیح نماید؛ و به آیاتی که در آنها ذکرِ تکبیر شده است، خدا را تکبیر نماید؛ و به آیاتی که در آنها ذکرِ تهلیل شده است، خدا را تهلیل نماید و بر محمد و آل محمد علیهم السلام، زیاد صلوات بفرستند و به هر اسمی از اسماء اللَّه که در قرآن موجود است، خدا را بخواند و به آن چه از اسماء الهی که در یاد دارد، خدا را ذکر کند، و به اسماء الهی که در آخر سوره «حشر» موجود است، خدا را بخواند و آنها عبارتند از: «اللَّه، عالمُ الغیبِ و الشهادة، الرَّحمنُ الرَّحیم الملک القدُّوسُ السَّلام المؤمنُ المُهیمنُ العزیزُ الجبارُ المُتکبِّرُ الخالقُ البارئُ. المصوِّرُ.»
و این دعا را بخواند: «أسألک یا اللَّهُ یا رَحمانُ بِکلِّ اسْمٍ هُوَ لَک وَ أسْألُک بِقُوَّتِک وَ قُدْرَتِک وَ عِزَّتِک وَ بِجَمیعِ ما أحَاطَ بِهِ عِلْمُک وَ بِجَمْعک وَ بأرکانک کلَّها وَ بِحَقِّ رَسُولک صَلواتُ اللَّهِ علیهِ وَ آلِهِ وَ باسمِک الأکبَرِ الأکبَرِ وَ باسمِک العَظیم الَّذِی مَنْ دَعاک بِهِ کانَ حَقّا عَلَیک أنْ لا تُخیبةُ وَ بِاسمِک الأعظَمِ الأعظَمِ الَّذِی مَنْ دَعاک بِهِ کانَ حَقّا عَلَیک أنْ لا تَردَّه وَ أنْ تُعطیهِ ما سَأل وَ أَنْ تَغْفِر لی جَمیعَ ذُنُوبی فی جَمیعِ علمک فی.»
و هر حاجت که داری بخواه و از حق سبحانه و تعالی طلب کن که در سال آینده و سال‌های بعد نیز توفیق حج بیابی؛ و هفتاد مرتبه بگو: «أسألُک الجَنَّةُ» و هفتاد مرتبه: «أستَغفِرُ اللَّهَ رَبِّی وَ أتُوبُ إلَیهِ».
پس بخوان این دعا را: «اللَّهُمَّ فُکنی مِنَ النَّارِ وَ أَوْسِعْ عَلی مِنْ رِزْقِک الحَلالِ الطَیب وَ ادحرَ وَدْرأ عَنِّی شَرَّ فَسَقَةِ الجِنِّ وَ الإنسِ وَ شَرِّ فَسَقَةِ العَرَبِ وَ العَجَمِ.»
۱۰. نزدیک غروب آفتاب بگوید: «اللَّهُمَّ إنِّی اعُوذُ بِک مِنَ الفَقْرِ وَ مِنْ تَشتُتِ الأمر، وَ مِنْ شَرِّ ما یحدثُ باللیل و النَّهار، أمْسی ظُلمی مُستَجیراً بِعَفْوِک، و أمْسی خَوفی مُستجیراً بأمانِک، و أمْسی ذلِّی مسْتجیراً بِعِزِّک، و أمْسی وَجهی الفانی مُستجیراً بِوَجْهک الباقی، یا خَیرَ مَنْ سُئِل، و یا أجْودَ مَنْ اعْطی، جَلِّلْنی بِرَحْمَتِک، وَ الْبِسْنی عافِیتَک، و اصْرِفْ عَنِّی شَرَّ جمیع خلقک.»
ادعیه وارده در این روز شریف، بسیار است و هر قدر که ممکن باشد، خواندن دعا مناسب است، و بسیار خوب است که در این روز دعای صحیفه کامله و دعای حضرت سید الشهداء سلام اللَّه علیه و حضرت زین العابدین سلام اللَّه علیه خوانده شود و بعد از غروب آفتاب بگوید: «اللَّهُمَّ لا تَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ هذا الْمَوْقِفِ، و ارْزُقنیهِ مِنْ قابِلٍ ابَداً ما ابْقَیتَنی، وَ اقْلِبْنی الْیومَ مُفْلِحاً مُنْجِحاً مُسْتَجاباً لی مرحوماً مَغْفُوراً لی، بِأفْضَلِ ما ینْقَلِبُ بِهِ الیوْمَ احَدٌ مِن وَفْدِک وَ حُجَّاج بَیتِک الحَرام، وَ اجْعَلْنی الْیوْمَ مِنْ أکرَمِ وَفْدِک عَلَیک، وَ أعْطِنی افْضَلَ ما اعْطَیتَ احَداً مِنْهُمْ مِنَ الْخَیرِ وَ البَرکةِ و الرَّحْمَةِ و الرِّضْوانِ وَ المَغْفِرَةِ، و بارِک لی فی مَا ارْجِعُ إلَیه منْ اهْلٍ او مالٍ او قَلیلٍ او کثیرٍ، و بارِک لَهُمْ فی.» و بسیار بگوید: «اللَّهُمَّ اعتقنی مِنَ النَّار.»
مستحب است با تن و دلی آرام از عرفات به‌سوی مزدلفه متوجه شده و استغفار نماید، و همین که از طرف دست راست به تلّ سرخ رسید، بگوید: «اللَّهُمَّ ارْحَمْ مَوقِفی وَ زِدْ فِی عَمَلی، وَ سَلِّمْ لی دینی وَ تَقبَّل مِنّی مَناسِکی.»
و در راه رفتن میانه‌روی نماید و کسی را آزار ندهد و مستحب است نماز مغرب و عشا را تا مزدلفه به تأخیر اندازد اگر چه ثلث شب نیز بگذرد؛ و میان هر دو نماز به یک اذان و دو اقامه جمع کند؛ و نوافل مغرب را، بعد از نماز عشا به‌جا آورد؛ و در صورتی که از رسیدن به مزدلفه پیش از نصف شب مانعی رسید، باید نماز مغرب و عشا را به تأخیر نینداخته و در میان راه بخواند؛ و مستحب است که در وسط وادی، از طرف راستِ راه، نزول نماید؛ و مستحب است که آن شب را به هر مقدار که ممکن باشد، به عبادات و اطاعت الهی بسر برد و این دعا را بخواند: «اللَّهُمَّ إنِّی أَسْأَلُک انْ تَجْمَعَ لی فیها جوامِع الْخَیرِ، اللَّهُمَّ لا تُؤْیسنی مِنَ الخَیر الَّذِی سَألْتُک ان تجْمَعَهُ لی فی قَلْبی، وَ اطْلبُ إلَیک انْ تُعَرِّفَنی ما عَرَّفْتَ أولیاءَک فی مَنْزلی هذا، و أنْ تَقِینی جوامِعَ الشَّر.»
و مستحب است بعد از نماز صبح با طهارت، حمد و ثنای الهی را به‌جا آورد؛ و به هر مقداری که ممکن باشد، از نعم و تفضّلات حضرت حق ذکر کند؛ و بر محمد و آل محمد صلوات بفرستد؛ آنگاه دعا نماید، و بعضی به وجوب آن قائل شدهاند؛ و این دعا را نیز بخواند: «اللَّهُمَّ رَبَّ الْمَشْعَر الحرامِ فُک رَقَبَتی مِنَ النَّار، وَ اوسِعْ عَلَی مِنْ رِزْقِک الْحَلال، و ادْرَأْ عَنّی شَرَّ فَسَقَة الجِنِّ و الانسِ، اللَّهُمَّ انْتَ خیرُ مَطْلوبٍ الَیه و خَیرُ مَدْعُوٍّ و خَیرُ مَسْئُول، و لِکلِّ وافِدٍ جائزةٌ، فَاجعَلْ جائِزَتی فی مَوطِنی هذا انْ تُقیلَنی عَثرَتی، وَ تقَبَلَ معذِرَتی، و أنْ تَجاوزَ عَنْ خَطیئتی، ثمَّ اجْعَلِ التَّقْوی مِنَ الدّنیا زادی.»
و مستحب است که سنگ ریزه‌هایی که در منی رمی خواهد نمود، از مزدلفه بردارد و مجموع آن هفتاد است؛ و مستحب است وقتی که از مزدلفه به‌سوی منی رفته و به وادی «محسّر» رسید، به مقدار صد قدم هروله نماید و بگوید: «اللَّهُمَّ سَلِّمْ لی عَهْدی وَ اقْبَلْ تَوبَتی، و أجِبْ دَعْوتی، و اخلُفْنی بخَیرٍ فی مَنْ تَرَکتُ بَعدی.»
در رمی جمرات، چند چیز مستحب است
۱. با طهارت بودن در حال رمی.
۲. هنگامی که سنگ‌ها را در دست گرفته این دعا را بخواند: «اللَّهُمَّ هؤلاء حَصَیاتی فأحصِهِنَّ لی وَ ارْفَعْهُنَّ فی عمَلی.»
۳. با هر سنگی که می‌اندازد تکبیر بگوید.
۴. هر سنگی را که بیندازد، این دعا را بخواند: «اللَّهُ اکبَرُ، اللَّهُمَّ ادْحَرْ عَنِّی الشَّیطان، اللَّهُمَّ تَصدیقاً بِکتابِک و علی سُنَّةِ نَبیک، اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ حَجّا مَبروراً و عملًا مَقبولًا و سَعیاً مَشکوراً وَ ذَنباً مغفوراً.»
۵. میان او و جمره در جمره عقبه، ده یا پانزده ذراع فاصله باشد و در جمره اولی و وسطی کناره جمره بایستد.
۶. جمره عقبه را به‌صورت رو به جمره و پشت به قبله رمی نماید و جمره اوُلی و وُسطی را رو به قبله، رمی نماید.
۷. سنگ ریزه را بر انگشت ابهام گذارده و با ناخنِ انگشتِ شهادت بیندازد.
۸. پس از برگشتن به جای خود، در منی این دعا را بخواند: «اللَّهُمَّ بِک وَثِقْتُ و عَلَیک تَوَکلْتُ فنِعْمَ الرَّبُّ و نِعمَ المولی و نِعمَ النَّصیر.»
مستحبات قربانی، چند چیز است:
۱. در صورت تمکن قربانی شتر باشد، و در صورت نبودن آن، گاو و در صورت نبودن آن، گوسفند باشد.
۲. قربانی بسیار فربه باشد.
۳. در صورت شتر یا گاو بودن آن، از جنس ماده؛ و در صورت گوسفند یا بز بودن، از جنس نر باشد.
و در وقت ذبح یا نحر این دعا را بخواند: «وَجَّهْتُ وَجْهِی لِلَّذِی فَطَرَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ حَنِیفاً مُسْلِماً وَ ما أَنَا مِنَ الْمُشْرِکینَ، إِنَّ صَلاتِی وَ نُسُکی وَ مَحْیای وَ مَماتِی لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ، لا شَرِیک لَهُ وَ بِذلِک أُمِرْتُ و أنا مِنَ الْمُسْلِمینَ، اللَّهُمَّ مِنْک وَ لک، بسم اللَّهِ وَ اللَّهُ اکبَرُ، اللَّهُمَّ تَقبَّل مِنِّی.»
۵. این که خود قربانی را ذبح نماید؛ و اگر نتواند دست خود را بالای دست ذبح کننده بگذارد.
در حلق چند چیز مستحب است:
۱. در وقت سر تراشیدن رو به قبله کند.
۲. آن که از جانب راست جلوی سر شروع کند و این دعا را بخواند: «اللَّهُمَّ اعطنی بکلِّ شَعرة نوراً یوم القیامة.»
۳. آن که موی سر خود را در منی در خیمه خود دفن نماید و اولی این است که بعد از حلق، اطراف ریش و شارب خود گرفته و هم چنین ناخن‌ها را بگیرد.
آن چه که از مستحبات در طواف عمره و نماز آن و سعی ذکر شد، اینجا نیز جاری است؛ و مستحب است شخصی که به جهت طواف حج می‌آید، در روز عید قربان بیاید و بر در مسجد بایستد و این دعا را بخواند: «اللَّهُمَّ اعِنّی علی نُسُکک وَ سَلِّمْنی لَهُ وَ سَلِّمْهُ لی، أسألُک مَسْأَلَةَ العلیل الذَّلیل الْمُعْتَرِف بِذَنْبِهِ ان تَغْفِرْ لی ذُنُوبی، و ان ترجِعَنی بحاجتی، اللَّهُمَّ إنِّی عَبْدُک و البَلَدُ بَلَدُک و البَیتُ بَیتُک، جِئْتُ اطْلبُ رَحْمَتَک و أؤُمَّ طاعتک، مُتَّبِعاً لأمْرک راضیاً بِقَدَرِک، أسألک مسألةَ الْمُضْطَرِّ إلیک، المُطیعِ لأمرِک، المُشْفِقِ مِنْ عَذابِک، الخائفِ لِعُقوبَتِک أنْ تُبَلِّغنی عفوَک وَ تُجیرَنی مِنَ النَّارِ برحمتک.»
پس به نزد حجر الأسود بیاید و استلام و بوسه نماید؛ و اگر بوسیدن ممکن نشد، دست بر حجر مالیده و دست خود را ببوسد؛ و اگر آن هم ممکن نشد، مقابل حجر ایستاده و تکبیر بگوید و بعد آن چه در طواف عمره به‌جا آورده بود به‌جا آورد.
بدان که برای حاجی مستحب است که روز یازدهم و دوازدهم و سیزدهم را در منی بماند، و حتی به جهت طواف مستحب از منی بیرون نرود؛ و تکبیر گفتن در منی بعد از پانزده نماز و در غیر منی بعد از ده نماز که اول آنها نماز ظهر روز عید است مستحب می‌باشد و بعضی آن را واجب دانسته‌اند و بهتر در کیفیت تکبیر، آن است که بگوید: «اللَّهُ اکبَرُ اللَّهُ اکبَرُ لا إلهَ إلّا اللَّهُ وَ اللَّهُ اکبَرُ اللَّهُ اکبَرُ وَ لِلَّهِ الْحَمْدُ، اللَّهُ اکبَرُ عَلی ما هَدانَا، اللَّهُ اکبَرُ عَلی ما رَزَقَنا مِنْ بَهیمَةِ الأنعامِ، وَ الحَمْدُ لِلَّهِ عَلی ما أَبْلانا.»
و مستحب است مادامی که در منی اقامت دارد نمازهای واجب و مستحب را در مسجد «خیف» به‌جا آورد، و در حدیث است که صد رکعت نماز در مسجد خیف با عبادت هفتاد سال برابر است؛ و هر کس در آنجا صد مرتبه «سُبْحانَ اللَّهِ» بگوید، ثواب آن برابر ثواب بنده آزاد کردن است؛ و هر کس در آنجا صد مرتبه «لا إلهَ إلَّا اللَّهُ» بگوید، ثواب آن برابر است با ثواب کسی که احیای نفس کرده باشد؛ و هر کس در آنجا صد مرتبه «وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ» بگوید، ثواب آن برابر است با ثواب خراج عراقین که در راه خدا تصدق نماید.
آداب و مستحبات دیگر در مکه معظّمه از این قرار است:
۱. زیاد ذکر نمودن خدا و خواندن قرآن.
۲. ختم نمودن یک قرآن.
۳. خوردن از آب زمزم و بعد از خوردن این دعا را بخواند: «اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ عِلْماً نافِعاً و رزقاً واسعاً و شِفاءً من کلّ داءٍ و سُقْم»، و نیز بگوید: «بسم اللَّه، الحَمْدُ للّه، الشُکرُ للّه»
۴. نظر نمودن به کعبه بلکه بسیار نظ نمودن به آن
۵. در هر شبانه روز، ده مرتبه طواف نمودن: در اول شب، سه طواف و در آخر شب، سه طواف و پس از دخول صبح، دو طواف و بعد از ظهر، دو طواف.
۶. هنگام توقف در مکه به عدد روزی سال، یعنی سیصد و شصت مرتبه طواف نماید؛ و اگر این مقدار نشد، پنجاه و دو مرتبه؛ و اگر آن هم ممکن نشد، هر مقداری که بتواند.
۷. شخص «صروره» به خانه کعبه داخل شود؛ و مستحب است قبل از دخول غسل بنماید؛ و در وقت داخل شدن بگوید: «اللَّهُمَّ إنَّک قلت وَ مَنْ دَخَلَهُ کانَ آمِناً، فآمِنّی مِنْ عَذاب النَّارِ.» پس دو رکعت نماز گذارده: در رکعت اول بعد از «حمد» «حم سجده» و در رکعت دوم بعد از «حمد» پنجاه و پنج آیه از سایر جاهای قرآن بین دو ستون بر سنگ قرمز بخواند.
۸. دو رکعت نماز خواندن در هر یک از چهار زاویه کعبه؛ و بعد از نماز این دعا را بخواند: «اللَّهُمَّ مَنْ تَهَیأَ أوْ تَعَبَّأ أوْ أَعَدَّ أوْ اسْتَعَدَّ لِوفادَةٍ إلی مَخلُوقٍ رَجاءَ رِفْدِهِ، و جائِزَتِهِ وَ نَوافِلِهِ وَ فَواضِلِه، فإلیک یا سَیدی تَهْیئتی وَ تَعبِئَتی وَ إِعْدادی وَ اسْتِعْدادی رَجَاءَ رِفْدِک وَ نوافلِلِک و جائِزتِک، فَلا تُخَیب الیومَ رَجائی، یا مَنْ لا یخیبُ عَلَیهِ سائِلٌ، و لا ینْقُصُهُ نائلٌ، فإنِّی لمْ آتِک الیومَ بِعَمَلٍ صالحٍ قَدَّمْتُهُ، و لا شَفاعة مَخْلُوقٍ رَجَوْتُه، و لکنِّی أتَیتُک مُقِرّاً بالظُّلم و الإساءَةِ علی نَفْسی، فَإنَّهُ لا حُجَّةَ لی و لا عُذْر. فأسألُک یا مَنْ هُوَ کذلک أنْ تُصلّی علی مُحَمّد و آلِهِ، و تُعْطینی مَسْألتی و تُقیلَنی عَثْرتی و تَقْلِبَنی بِرَغبَتی، و لا ترُدَّنی مَجْبوهاً مَمنُوعاً و لا خائباً، یا عَظیمُ یا عَظیمُ یا عظیمُ ارْجوک لِلعَظیم، أسْأَلک یا عظیمُ ان تَغْفِرْ لی الذَّنبَ العظیمَ لا إله إلّا أنت.»
و مستحب است هنگام خروج از کعبه سه مرتبه «اللَّهُ أکبَر» بگوید پس بگوید: «اللَّهُمَّ لا تجْهِدْ بَلاءنا، ربَّنا و لا تُشمِتْ بِنا أعداءنا، فانَّک انْتَ الضَّارُّ النَّافع.» بعداً پایین آمده و پله‌ها را دست چپ قرار داده کعبه را استقبال نماید و نزد پله‌ها دو رکعت نماز بخواند.
برای کسی که می‌خواهد از مکه بیرون رود، مستحب است طواف وداع نماید؛ و در هر شوطی حجر الأسود و رکن یمانی را در صورت امکان استلام نماید؛ و چون به مستجار رسد مستحباتی که قبلًا برای آن مکان ذکر شد به‌جا آورد؛ و آن چه خواهد دعا نماید، بعد حجر الأسود را استلام نموده و شکم خود را به خانه کعبه بچسباند، یک دست را بر حجر الأسود و دست دیگر را به طرف در گذاشته و حمد و ثنای الهی نماید و صلوات بر پیغمبر و آل او بفرستد، و این دعا را بخواند: «اللَّهُمَّ صلِّ علی مُحمَّد عَبْدک وَ رَسولِک وَ نَبیک و امینِک و حبَیبِک وَ نجیبِک و خِیرِتِک مِن خلقِک، اللَّهُمَّ کما بَلَّغَ رِسالاتِک، و جاهدَ فی سبیلِک، و صَدَعَ بأمْرِک، و أوذی فیک و فی جَنْبِک، و عَبَدَک حتی أتاهُ الیقینُ، اللَّهُمَّ اقْلِبْنی مُفْلِحاً مُنْجِحاً مُسْتجاباً لی بأفْضَلِ ما یرجِع به أحدٌ مِنْ وَفْدِک مِنَ الْمَغْفِرة و الْبَرَکةِ و الرِّضوانِ و العافیة.»
و مستحب است وقت بیرون آمدن از باب «حناطین» که مقابل «رکن شامی» است بیرون رود و از خداوند متعال، توفیق مراجعت را بطلبد و وقت بیرون رفتن، مقداری خرما خریده و آن را بر فقرا تصدق نماید.
