در حال بارگیری...
احتجاج به ثقلین
عالمان مذهب تشیع برای استدلال بر وجود مبارک حضرت بقیةاللّه عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف در دوران غیبت کبری، به حدیث شریف و متواتر ثقلين نیز در کنار سایر دلایل، استدلال کرده‌اند. در این زمینه، می‌توان به کتاب «الشافی» اثر سیّد مرتضی قدس‌سره و «تلخیص الشافی» از شیخ طوسی قدس‌سره اشاره کرد١. همین مطلب در سایر کتاب‌های کلامی نیز از دیرباز تا کنون مطرح بوده است. در میان کتاب‌های معاصر، می‌توان به کتاب معروف «المراجعات» اشاره کرد٢.
آیت اللّه بهجت قدس‌سره نیز با استناد به حدیث ثقلین برای اثبات وجود امام عصر عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف می‌فرماید: «[حدیث ثقلین] دلیل قطعی است بر اینکه امام زمان علیه‌السلام حیّ موجود إلی زمان ظهوره، نه اینکه بعد موجود و متولد میشود». ایشان همچنین می‌فرماید: «مثل اینکه جایی دیده نشده که کسی این مطلب را بگوید». با توجه به وجود استناد به حدیث ثقلین در کتب کلامی شیعه برای اثبات امام عصر عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف مقصود از این نوآوری چیست؟
حدیث ثقلین از احادیث متواتر نزد شیعه و اهل سنت است که در منابع حدیثی متعدد با عباراتی شبیه به هم و عموماً به دو شکل روایت شده است. نخست: «إنّي تارِكٌ فِيكمُ الثِّقْلَينَ، كتابَ اللهِ وَ عِتْرَتِي، وَ إنَّهُمَا لَنْ يَفْتَرِقَا حتّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْض؛ من در میان شما دو شیء گرانبها گذاشتم، کتاب خدا و عترتم و این دو هرگز از هم جدا نمی شوند تا اینکه در حوض بر من وارد شوند» و دوم: «أُوصِيكُمْ بِكِتَابِ اللَّهِ وَ أَهْلِ بَيْتِي، فَإِنِّي سَأَلْتُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ لَا يُفَرِّقَ بَيْنَهُمَا حتّى يُورِدَهُمَا عَلَيَّ الْحَوْضَ، فَأَعْطَانِي ذَلِك؛ شما را به کتاب خدا و اهل بیتم وصیت می کنم، چرا که من از خدای عز وجل خواسته ام که میان این دو تا روزی که آن دو را در حوض بر من وارد می کند، جدایی نیندازد و خداوند این خواسته را به من عطا کرد».
آیت اللّه بهجت قدس‌سره نیز با استناد به حدیث ثقلین برای اثبات وجود امام عصر عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف می‌فرماید: «[حدیث ثقلین] دلیل قطعی است بر اینکه امام زمان علیه‌السلام حیّ موجود إلی زمان ظهوره، نه اینکه بعد موجود و متولد میشود».
بر اساس روایت نخست از این حدیث، قرآن و اهل بیت علیهم‌السلام همیشه باهم‌اند و هیچ‌گاه از یکدیگر جدا نمی‌شوند. بنابراین در دوران حاضر نیز یکی از اهل بیت علیهم‌السلام -یعنی امام عصر عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف- باید حضور داشته باشد، در غیر این صورت بین آن دو جدایی افتاده و این با حدیث ثقلین سازگار نیست.
استدلال به این روایت مبتنی بر آن است که جدایی‌ناپذیری قرآن و عترت، همراهی فیزیکی و ناظر به عالم خارج تفسیر شود یعنی مادام که قرآن در جامعه اسلامی وجود دارد امام هم در میان مردم وجود خواهد داشت. اما ممکن است اشکال شود شاید منظور از جدایی‌ناپذیری، همراهی در عوالم و مراتب بالاتر از نشئه دنیوی باشد نه این دنیا. همچنین ممکن است جدایی ناپذیری به هماهنگی در بیان معارف اسلامی تفسیر شود؛ بر این اساس منظور از همراهی این است که هیچ‌گاه سخنی مغایر با قرآن از اهل بیت صادر نخواهد شد. بنابراین استدلال به روایت اول از حدیث ثقلین با این شبهات مواجه است.
اما در روایت دوم از حدیث ثقلین پیامبر دعا می‌کند و از خداوند می‌خواهد بین قرآن و عترت جدایی نیافتد تا روزی که در کنار حوض کوثر هر دو بر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم وارد شوند. و در ادامه خبر می‌دهد که این دعا از سوی خداوند تبارک و تعالی مورد اجابت قرار گرفته است. بنابراین مفاد روایت دوم، اِخبار از جدایی‌ناپذیری قرآن و عترت نیست، بلکه دعای مستجاب برای همراهی آن دو است. این‌جا دیگر منظور از جدایی‌ناپذیری، همراهی در عوالم و مراتب دیگر نخواهد بود، چون آن هماهنگی همیشه هست و نیاز به دعا ندارد. همچنین هماهنگی در بیان معارف هم نخواهد بود چون این هماهنگی نیز همیشگی است و هیچ‌گاه سخنی مغایر با قرآن از اهل بیت علیهم‌السلام صادر نخواهد شد. تنها صورتی که می‌ماند همین است که این دو در این دنیا از هم جدا نشوند، و هرگاه قرآن هست امامی از اهل بیت نیز در میان مردم باشد و جامعه اسلامی را -اگر چه غیر مستقیم و از پس پرده غیبت- راهبری کند. می‌توان گفت اجابت دعای پیامبر از سوی خداوند در اعطای طول عمر به امام عصر عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف و مراقبت از ایشان در طول دوران غیبت تجلی یافته است.
نقطه تمایز آیت‌الله بهجت با علمای دیگر در استدلال به این حدیث شریف، استناد به روایت دوم از آن و صورت‌بندی جدیدی از استدلالی است که هیچ‌کدام از شبهات پیش‌گفته درباره آن قابل طرح نیست.
عدم دسترسی عمومی به عترت در زمان غیبت کبری، با این استجابت دعا منافات ندارد، چرا که راهبری جامعه اسلامی توسط امام عصر عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف منوط به ظهور ایشان نیست، و حکایات متعددی که از عوام و خواص در تشرف محضر امام عصر رسیده گواه آن است. امام عصر عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف هر جا نیاز باشد از مردم دستگیری می‌کند، چنان‌که بزرگان و عالمان دین را هم در شناخت معارف دینی و هم در هدایت جامعه کمک می‌نماید. امامی که وجود او مایه امید مردم و دیدار و توفیق تشرف محضر او آرزوی آن‌ها و ظهور او دعای همیشگی‌شان است؛ چه آنکه فرج عمومی اگر میسر نیست، فرج شخصی محضر امام عصر عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف امکان‌پذیر است و در فصل‌های پیشین به عبارات علمای بزرگ شیعه؛ همچون شیخ صدوق، سیّد مرتضی و شیخ طوسی قدس‌سرّهم مبنی بر اینکه راه فرج شخصی برای کسانی که در مراجعه به عترت علیهم‌السلام صادق هستند، در هر زمان گشوده است اشاره شد.
آیت الله بهجت در ادامه با استناد به «إِنَّمَا يَعْرِفُ الْقُرْآنَ مَنْ خُوطِبَ بِهِ»٣ به جنبه مفسر و شارح بودن اهل بیت برای قرآن اشاره می‌کند که به عنوان یکی از فلسفه‌های وجودی امام معصوم در همه زمان‌ها است. حقیقت قرآن را تنها مخاطبان حقیقی آن می‌فهمند و دیگران را یارای دست یافتن به همه معارف قرآن نیست. قرآن نیاز به مفسر دارد پس در هر عصری باید یکی از امامان اهل بیت علیهم‌السلام وجود داشته باشد تا قرآن را -اگرچه غیر مستقیم و با واسطه- برای مردم شرح نماید. سرّ اینکه اهل بیت به‌عنوان تنها مفسر حقیقی قرآن معرفی شده‌اند یگانگی آن‌ها با حقیقت قرآن است که در قیامت در کنار حوض کوثر این یگانگی به تجلی تام و تمام خواهد رسید.
١. الشافی، ج٣، ص۱۲۲؛ تلخیص الشافی، ج٢، ص٢۴۵.
٢. المراجعات، ص۴٠٨.
٣. الکافی، ج٨، ص٣١٢.
جهت مشاهده تمامی تولیدات رسانه‌ای مرتبط با کتاب «بشارت از حضرت حجت(عج)»، و دسترسی به مجموع صوت‌ها و فیلم‌های بیانات حضرت آیت‌الله بهجت، که قابلیت دسترسی به آن‌ها از طریق بارکد(QR)، در حاشیه صفحات کتاب فراهم گردیده است، به لینک ذیل مراجعه فرمایید:
ویژه‌نامه اینترنتی کتاب بشارت از حضرت حجت(عج)
