در حال بارگیری...
اگر مشروطه به‌پا نمی‌شد، ایران بر همان وضع سابق حکومت، در دست قاجار می‌ماندو اکنون دولت و ملت ایران، کمونیست بودند.
ما از حِکم و مصالح اراده تکوینیه خدا اطلاع نداریم. به‌حسب ظاهر جریان مشروطه دسیسه‌ای بود از انگلیس که ایران را از حلقوم روسیه بیرون آورد و مستعمره خود گرداند و در این امر موفق هم شد، هم در ایران و هم در دولت عثمانی۱؛ ولی در بادکوبه، ایروان و تفلیس که از شهرهای مهم منطقه قفقاز بودند و در مجموع هجده شهر از شهرهای ایران که در زمان فتح‌علی‌شاه از ایران جدا شدند، چنین نبود. احتمال می‌دهیم اگر ایران هم در دست روسیه باقی مانده بود مثل همان شهرها، بُلشویکی۲ میشد.
بنابراین، یک چیز را در جریان مشروطه نمی‌توان نادیده گرفت و آن اینکه اگر مشروطه به‌پا نمی‌شد، ایران بر همان وضع سابق حکومت، در دست قاجار می‌ماند و بر اساس معاهده آنها با روسیه تقریباً در حلقوم روسیه قرار می‌گرفت و اکنون دولت و ملت ایران، کمونیست بودند؛ زیرا روس در اعماق ایران نفوذ و حکومت داشت و دولت ایران در آن زمان تابع آنها بود.
