اگر دلیل، مساعد و یاور ما باشد!

مرحوم میرزای قمی در موارد زیادی که بر خلاف مشهور نظر می‌دهد، می‌فرماید: «إِنْ ساعَدَنَا الدلیلُ، لانَتَوَحشُ مِنَ الْوَحْدَةِ؛ اگر دلیل مساعد و یاور ما باشد، از تنهایی نمی‌هراسیم».۱ مرحوم مقدس اردبیلی۲ نیز با اینکه تقریباً اولین مقدس است، بر خلاف مشهور فتوا می‌داد و گویی که اولین مجتهد است. چنان‌که یکی از بزرگان می‌فرمود: «اگر بنا نبود که از اَحیا، تقلید شود و تقلید ابتدایی از اموات جایز بود، می‌گفتم از مقدس اردبیلی رحمه‌الله تقلید کنید».
مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری نیز هرگاه نظر جدیدی ارائه می‌داده، به منظور رهایی از وحشت انفراد در فتوا، می‌فرموده است: «مُلا مرده‌ای پیدا کنید که در این مسئله موافق ما باشد». همچنین مرحوم آخوند خراسانی بر بالای منبر می‌فرمود: «اگر بگویید: یکی دیگر از علما قبلاً چنین گفته است، خوشحال می‌شوم!».

• ۱. مشابه: مقالات‌الاصول، ج۲، ص۳۲۴؛ الحدائق‌الناضرة، ج۲۳، ص۳۸۷.
• ۲. فقیه و عالم ربانی، احمدبن‌محمد مقدس اردبیلی (۹۹۳)، صاحب تألیفات متعدد از جمله مجمع‌الفائدة و البرهان.