در حال بارگیری...
در آیه شریفه «إِن الصلَوةَ تَنْهَی عَنِ الْفَحْشَآءِ وَ الْمُنکرِ وَ لَذِکرُ اللهِ أَکبَرُ؛ نماز انسان را از کارهای زشت و ناپسند باز می‌دارد، و قطعاً یاد خدا بزرگ‌تر است»،١ جمله «تَنْهَی عَنِ الْفَحْشَآءِ» اشاره به تخلیه، و عبارت «وَ لَذِکرُ اللهِ أَکبَرُ» یعنی یادکردن بنده از خدا، اشاره به تحلیه است.
در روایت آمده است: «لَذِکرُالله الْعَبْدَ أکبَرُ مَنْ غَیرِ ذِکرِهِ [یا] مِنْ ذِکرِ غَیرِهِ؛ ـ که مصدر اضافه به فاعل شده است ـ یعنی یادکردن خدا از بنده، از غیرِ ذکر او، یا از ذکرِ غیر او بزرگ‌تر است».٢
و در بعضی از روایات، «ذِکرُ اللهِ»٣ در مقابل «ذِکرُ الناسِ» ذکر شده است، یعنی «ذِکرُ اللهِ أکبَرُ مِنْ ذِکرِ الناسِ؛ یاد خدا از یاد کردن مردم بزرگ‌تر است». بنابراین، هرکس مردم را یاد کند و از آنها بترسد و یا دوست داشته باشد و یا به‌سوی آنها بگریزد و یا از آنها فرار کند، به یاد خدا نیست.
در نماز و عبادات عنایت به «ذکر الله و توجه به خدا» نیست، بلکه عنایت به «عدم توجه به غیر» شده که توجه به اوست، زیرا اگر بنده توجه و ارتباطش را از غیرخدا قطع کند، ارتباطش با خدا قهری است.
ممکن است «وَ لَذِکرُ اللهِ أَکبَرُ» اشاره به تعرض۴ آیات انفسی در «وَ فِی أَنفُسِهِمْ»۵باشد، در مقابل آیات آفاقی «فِی الآفَاقِ» برای استدلال به وجود غیبی واجب، هرچند وجود نَفس هم از آیات آفاقی و از موجودات خارجی است، نظیر آفتاب، ماه، ابر، باران، کواکب، زمین و آسمان.
اگر «وَ لَذِکرُ اللهِ أَکبَرُ» به معنای «ذِکرُ الْعَبْدِ لِلهِ» باشد،۶ منظور ذکر قلبی است. و بهترین لفظی که در مقام لفظ حکایت از آن ذکر قلبی کند، از میان تمام اسمای حسنی لفظ جلاله «الله» است. بلکه به‌حسب لغت می‌شود گفت: ذِکرُاللهِ از قبیل اضافه مصدر به مفعول است، و مذکور به ذکر، در آیه ذکر شده است، که لفظ جلاله «الله» حاکی از آن است.
