در تحصیل علم خودکشی و از خودگذشتگی می‌کردند!

انسان وقتی زحمات فقها را می‌بیند، می‌فهمد که این روایت درست است که: «مِدادُ الْعُلَمآءِ أَفْضَلُ مِنْ دِمآءِ الشهَداءِ؛ مداد علما از خون شهیدان برتر است».١

انصاف این است که کتاب جواهر مرتب نیست. اگر فروع آن از اصول و کلیات مطالب آن جدا می‌شد، خیلی خوب بود، ولی هرچه می‌گوید به‌جا و خوب می‌گوید، و همین‌طور نمی‌پراند، البته دیگران هم نمی‌پرانند. چه توفیقاتی داشتند! شنیدیم که شیخ انصاری علیه‌الرحمة فرموده است: صاحب جواهر از من اَفقَه است!

انصافاً هم دقتش خوب است و هم عرفیاتش. حتی مطالب اصولی که نوعاً متعرض می‌شود، خوب است، و شیخ رحمه‌الله هم با او موافق است.

بعضی از آقایان می‌فرمودند: اصولش از بعضی از متأخرین هم بهتر است.

ابتدا مُستَبعَد به نظر می‌رسد این روایت که وارد شده که می‌فرماید: «إِذا کانَ یوْمُ الْقِیامَةِ وُزِنَ [یوزَنُ ] مِدادُ الْعُلَماءِ مَعَ دِماءِ الشهَداءِ، فَیرَحجُ مِدادُ الْعُلَماءِ عَلی دِماءِ الشهَداءِ؛ هنگامی که روز قیامت فرا می‌رسد، مداد دانشمندان با خون شهیدان سنجیده می‌شود و مداد دانشمندان سنگین‌تر از خون شهیدان می‌گردد».٢

ولی با دقت نظر، معلوم می‌شود که همین‌طور است؛ زیرا آنها در اطاق‌های مطالعه و حجره‌هایشان در تحصیل علوم دینی و معارف الهی خودکشی می‌کردند! همان خودکشی و ازخودگذشتگی را که مجاهدان فی‌سبیل‌الله در میدان جنگ و جهاد دارند!

• ١. به همین مضمون: من‌لایحضره‌الفقیه، ج۴، ص۳۹۸؛ بحارالانوار، ج۲، ص۱۴، ۱۷؛ ج۷، ص۲۲۶؛ ارشادالقلوب، ج۱، ص۱۶۵؛ امالی صدوق، ص۱۶۸؛ امالی طوسی، ص۵۲۱؛ روضةالواعظین، ج۱، ص۹؛ عدةالدّاعی، ص۷۷؛ عوالی‌اللّئآلی، ج۴، ص۶۱؛ مستطرفات، ص۶۲۲؛ مشکاةالانوار، ص۱۳۷.
• ٢. بحارالانوار، ج۲، ص۱۶؛ ارشادالقلوب، ج۱، ص۱۵۶؛ امالی طوسی، ص۵۲۱.
• ٣. من‌لایحضره‌الفقیه، ج۴،ص ۳۹۸؛ بحارالانوار، ج۲، ص۱۴، ج۷، ص۲۲۶؛ امالی صدوق، ص۱۶۸.