آیتالله شیخ محمدحسین نایینی، در سال ١٢٧٣ق. در شهر کوچک نایین دیده به جهان گشود. هشتاد و دو سال زندگی او، فراز و فرودها و رنجها و حکایات بسیاری داشت.
شیخ محمدحسین نایینی تحصیلات را از زادگاه خود آغاز کرد و در حدود بیست سالگی به اصفهان آمد. چند سالی از محضر عالمان فرزانه آنجا بهره برد و عازم عراق شد و از عالمان بزرگ آن دیار نیز بهرهمند شد؛ عالمانی چون میرزا حسین نوری، میرزا محمدتقی شیرازی و آخوند خراسانی.
میرزای نایینی شاگردان برجسته و مشهوری نیز داشت که یکی از آنها حضرت آیتالله بهجت قدسسره بود. ایشان به مناسبتهای گوناگون استاد را یاد میکرد و از خصائص او میگفت؛ از اینکه حتی پس از مرجعیت هم خانهای از خود نداشت و از اینکه عبادت و خضوع و خشوعی مثالزدنی داشت: «آقای نایینی رحمهالله مقید بودند که در شروع درس به مدت طولانی به خواندن چیزی مشغول باشند و هیچکس جز ایشان را ندیدیم که مثل ایشان مقدمه درس را طول بدهد. البته کسی هم نمیدانست که چه میخواند. به گمانم سوره یاسین را میخواند. قبل از درس میخواند و هنگام خواندن آن سرش را به این طرف و آن طرف حرکت میداد، بهگونهای که کأنّه کسی نیست. در حرم هم همینطور بود، یعنی با حال توجه و تضرع و حرکت سر به این سو و آن سو، بهگونهای که کأَنّه کسی او را و او کسی را نمیبیند و یا ملتفت نیست».
یکی از فرازهای مهم زندگی میرزای نایینی، بُعد سیاسی زندگی ایشان است. امری که حیات او را دستخوش دگرگونیها و آشفتگیهای بسیار کرد و حتی موجب تبعید ایشان شد. آیتالله نایینی حامی مشروطه بود و از این طریق در پی کاهش ظلم و ستم پادشاهان و نزدیک شدن به حکومتی اسلامی بود و بدین منظور کتاب «تنبیه الامة و تنزیه الملة» را نگاشت. اما اوضاع آنطور که میرزا انتظار داشت پیش نرفت و همین امر موجب اندوه فراوان او گردید. میرزای نایینی پس از وفات آخوند خراسانی، تا آنجا که میتوانست نسخههای کتاب «تنبیه الأمة» را جمعآوری کرد و حتی برخی از نسخهها را به قیمتی گران خرید و امر کرد که این نسخهها را از بین ببرند.
مرحوم نایینی از آنچه به وقوع پیوسته بود، بسیار اندوهگین بود و گاه اندوه خود را در نزد خواص یاران با این جمله به زبان میآورد که: «انگور انداختیم که سرکه شود، شراب شد!».
حضرت آیتالله نایینی در بیستوششم جمادیالاول سال ١٣۵۵ در شهر نجف دیده از جهان فروبست و مرحوم آیتالله سید ابوالحسن اصفهانی بر پیکر او نماز گزارد و در جوار مرقد مطهر امیرالمؤمنین علیهالسلام به خاک سپرده شد.